Δακρύζω που τον βλέπω τον Αλευρόμυλο!

Ο κ. Μιχάλης Κόκκινος, ξετυλίγει μνήμες από τη λειτουργία του Αλευρόμυλου της Ρόδου

Και διηγώντας τα να κλαις… Κάθε φορά που καταπιανόμαστε με κάτι που άνθησε, διέπρεψε, μεγαλούργησε κάποτε στη Ρόδο το ίδιο συναίσθημα, η ίδια αγανάκτηση και ένας θυμός πια για τη νιότη που δειχνε πως θα γινόμασταν άλλοι…

Ο Αλευρόμυλος που δημιούργησαν κι αυτή τη φορά οι Ιταλοί κατακτητές-όχι επειδή ήταν «καλοί» και αγαπούσαν τη Ρόδο, ορμητήριό τους ήθελαν να την κάνουν στη Μεσόγειο και τόπο παραθερισμού των βασιλέων τους- είναι ένα κτήριο φάντασμα σήμερα στο κεντρικότερο σημείο της πόλης, εκεί που σε λίγο θα ξεκινήσει να λειτουργεί η νέα μαρίνα.

Λαβωμένο, αλλά ακόμα περήφανο στη θωριά, που κρύβει μυστικά και διηγήσεις αν πας και το ακούσεις προσεκτικά για εποχές αλλοτινές που έσφυζε από ζωή, τότε που παρήγαγε τόνους αλεύρι όλο το εικοσιτετράωρο, που ήταν σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή του τόπου, που απασχολούσε πλήθος εργαζόμενων…

Προϊστάμενος του Λογιστηρίου του Αλευρόμυλου από το 1953 έως και το 1988 που έκλεισε ήταν ο κ. Μιχάλης Κόκκινος που ευγενικά αποδέχτηκε την πρότασή μου να μιλήσει γι αυτόν. Αλλά στενοχωρήθηκε με τις θύμησες, δάκρυσε…

Μιλήστε μου για τον Αλευρόμυλο που έφτιαξαν οι Ιταλοί κατακτητές της Ρόδου. Πώς ξεκίνησε η λειτουργία του;
Ο Αλευρόμυλος κτίσθηκε επί Ιταλοκρατίας, το 1935 για να καλύψει τις ανάγκες της Δωδεκανήσου. Την εκμετάλλευση του Αλευρόμυλου ανέλαβε η εταιρεία SAMICA, ιταλικών συμφερόντων και τα χρόνια εκείνα το σιτάρι το επρομηθεύοντο από την Ιταλία. Τα έργα για τη θεμελίωσή του κράτησαν τρεις μήνες γιατί κατά το σκάψιμο βρήκαν θάλασσα, αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα, το αρχαίο λιμάνι, τα οποία σκεπάστηκαν και σίγουρα βρίσκονται ακόμη εκεί. Τόσο στέρεα κτίσθηκε το κτήριο και με όλες τις τεχνικές προδιαγραφές, από ειδικούς ιταλούς μηχανικούς της εποχής εκείνης, από άποψη σχεδίων και υλικών, ώστε κανένας σεισμός από τότε μέχρι σήμερα δεν το άγγιξε, ούτε καν ο μεγάλος του 1957. Το λάβωσε όμως και το… θύμωσε η φωτιά που ξέσπασε στους χώρους του τα τελευταία χρόνια. Σήμερα στέκει ακόμη εκεί, λαβωμένο.

Γιατί είχαν επιλέξει οι Ιταλοί το συγκεκριμένο σημείο μπροστά στη θάλασσα;
Γιατί εκεί ήταν η βιομηχανική ζώνη, κι επειδή μπορούσε να γίνει επιτόπου η φόρτωση των αλεύρων για τα υπόλοιπα νησιά.
Ποια καράβια μετέφεραν τότε το σιτάρι στα νησιά, γνωρίζετε;
Ήταν το Φιούμε, στο οποίο όπως θα ξέρετε όταν οι Ιταλοί έχασαν τον πόλεμο οι Γερμανοί επιβίβασαν τους Ιταλούς στρατιώτες για να τους πάνε στην πατρίδα τους και το πλοίο «χάθηκε» στ΄ ανοιχτά. Ήταν κι ένα καΐκι Συμιακό που μετέφερε αλεύρι μέχρι την Πάτμο τουλάχιστον. Μάλιστα πολλές φορές έφταναν μέχρι τη Σάμο.

Τότε στη Ρόδο υπήρχαν άλλοι αλευρόμυλοι;
Υπήρχαν δυό-τρεις μικροί στη Νότια Ρόδο που ήταν περιοχή εύπορη και παρήγαγε σιτάρι. Σιτάρι παρήγαγε η Κατταβιά, η Λαχανιά, η Απολακκιά, κάμποι ολόκληροι, εύφορο το έδαφος γιατί η περιοχή είχε τις κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες. Εκείνα τα χρόνια, επί Ιταλίας, το μαλακό σιτάρι το προμηθεύονταν από την Ιταλία και το σκληρό από τη Νότια Ρόδο. Έλυσε τις ανάγκες της Δωδεκανήσου σε αλεύρι. Έρχονταν από τα χωριά και φόρτωναν τα σακιά με τα γαϊδουράκια τους να τα πάνε έξω, να διαθέσουν το αλεύρι… Πρέπει εδώ να πω ότι επί Ιταλίας ελάχιστοι Δωδεκανήσιοι δούλευαν στον Αλευρόμυλο. Περισσότεροι ήταν οι ιταλοί. Μεταξύ όμως των Ελλήνων που δούλευαν ήταν οι αδελφοί Πανόγλου, Ροδίτες οι οποίοι παρέμειναν στο εργοστάσιο και με τη νέα διοίκηση. Χάνοντας τον πόλεμο οι Ιταλοί και φεύγοντας από τη Ρόδο το εργοστάσιο περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο το οποίο και το έκλεισε για δύο χρόνια έως ότου το πάρουν οι αδελφοί Σολούνια.
Πάμε να μάθουμε λοιπόν ποιοι ήταν οι αδελφοί Σολούνια!
Τότε στη Σάμο υπήρχε ένας μικρός αλευρόμυλος ιδιοκτησίας των αδελφών Σολούνια. Ήταν τρία αδέλφια: ο Ροίκος, ο Μήτσος κι ο Σπύρος που ήταν ο πατέρας του Νώντα Σολούνια. Ο Ροίκος ήτο ένας άνθρωπος πανέξυπνος και οξυδερκής, δεν τον χωρούσε η Σάμος, ήθελε να βγει έξω από τα σύνορά της. Τότε ο Αλευρόμυλος ήταν στα χέρια του Δημοσίου. Τα αδέλφια αυτά ανήκανε πολιτικά στο Φιλελεύθερο κόμμα του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Απευθύνθηκαν στον Σοφούλη και του ζήτησαν να τους βοηθήσει να αγοράσουν το εργοστάσιο του Αλευρόμυλου όπως και έγινε. Το 1948 περιήλθε στα χέρια των τριών αδελφών. Μέρος του παλιού προσωπικού επαναπροσλήφθηκε με το άνοιγμά του όπως οι αδελφοί Πανόγλου που ήξεραν την τέχνη και γνώριζαν τη λειτουργία του Αλευρόμυλου. Προσελήφθησαν όμως και νέοι εργάτες από τη Ρόδο καθώς και διοικητικό προσωπικό, ενώ διοικητικό προσωπικό έφεραν και από τον μύλο της Σάμου που ήταν έμπειρο και έμπιστο προς τους ιδιοκτήτες. Οι αδελφοί Ροίκος και Μήτσος εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο ενώ ο Σπύρος ήτο στην Αθήνα για να διεκπεραιώνει θέματα του Αλευρόμυλου στην κεντρική διοίκηση.
Εσείς πώς βρεθήκατε να εργάζεστε στον Αλευρόμυλο;
Η οικογένειά μου κατάγεται από τη Νίσυρο. Όλη η οικογένεια ήρθε στη Ρόδο και ο πατέρας μου δούλευε μαραγκός στο Μουσείο της Ρόδου. Δύο από τα μεγαλύτερα αδέλφια μου δουλεύανε στο ξενοδοχείο των «Ρόδων», τ΄ άλλα τρία αδέλφια δηλαδή εγώ, ο Τιμολέων και ο Μάνος πήγαμε στο Γυμνάσιο ερχόμενοι από τη Νίσυρο και οι τρεις στην Α΄ Γυμνασίου. Τότε είχε ψηφιστεί ένας νόμος πως όσα παιδιά θέλανε μπορούσανε με σχετική προετοιμασία και με εξετάσεις να μεταπηδήσουν τάξεις! Εγώ τότε τελειώνοντας την Α΄ τάξη μεταπήδησα στη Γ΄ τάξη και τον άλλο χρόνο μεταπήδησα στην Ε΄ τάξη και βέβαια έκανα ολόκληρη τη χρονιά στη ΣΤ΄ τάξη. Ήμασταν φτωχή οικογένεια και για να κάνω αυτή την προσπάθεια αναγκαζόμουν να δουλεύω τα καλοκαίρια ως εργάτης στο εργοστάσιο Μακαρονοποιείας που είχε δημιουργήσει στο μεταξύ ο Ροίκος Σολούνιας.

Τα μακαρόνια ΡΟΣΟΛ! Μέχρι και μακαρόνια ροδίτικα υπήρχαν κάποτε!
Και αρίστης ποιότητας, τα οποία εκτός από όλη τη Δωδεκάνησο τα προωθούσαμε και στην Αθήνα. Το εργοστάσιο βρισκόταν μόλις 20 μέτρα από τον Αλευρόμυλο-σήμερα εκεί έχει μαγαζιά. Ο Ροίκος Σολούνιας ήταν ένας δραστήριος επιχειρηματίας ο οποίος βλέποντας την πρόοδο της περιοχής και έχοντας την πρώτη ύλη το σιμιγδάλι από τα σκληρά σιτάρια της Νότιας Ρόδου, αγόρασε το οικόπεδο κοντά στον Αλευρόμυλο. Τετρακόσιοι τόνοι ζυμαρικών ήτο η μηνιαία παραγωγή του Μακαρονοποιείου. Διακόσιοι τόνοι για τις ανάγκες της Δωδεκανήσου, κι άλλοι διακόσιοι τόνοι για την αγορά της Αθήνας.
Και γιατί έκλεισε;
Λειτούργησε πέντε χρόνια και δεν άντεξε λόγω του μεγάλου κόστους παραγωγής και διάθεσης των ζυμαρικών, αλλά και από το μεγάλο ανταγωνισμό που υπήρχε διότι η ξενομανία των Δωδεκανησίων που έφερναν τα εισαγόμενα από την Ιταλία έκαναν να καταστεί ασύμφορος η λειτουργία του Μακαρονοποιείου και να κλείσει πρόωρα. Εκεί δούλεψα δύο καλοκαίρια ως εργάτης, κουβαλώντας τα αλεύρια στο σημείο παραγωγής των ζυμαρικών και φορτώνοντας μετά τα πακέτα τα μακαρόνια σε φορτηγά αυτοκίνητα για να αποσταλούν στην Αθήνα. Όταν λοιπόν τελείωσα το Γυμνάσιο πήγα στο Ροίκο τον Σολούνια ο οποίος με ήξερε ως εργάτη και τον παρακάλεσα να συνεχίσω να δουλεύω κανονικά πια στο Μακαρονοποιείο. Γνώριζε όμως πόσο εργατικός ήμουν και με πήγε στον Αλευρόμυλο, σε διοικητική θέση. Ήταν το 1953 που έγινε αυτό. Θυμάμαι πως όταν του πήγα το απολυτήριο του γυμνασίου και το είδε μου είπε το εξής χαρακτηριστικό: «εμένα δεν με ενδιαφέρει αυτό το χαρτί. Στη δουλειά θα αποδείξεις ποιος είσαι…». Κι έτσι έγινα το δεξί χέρι του Ροίκου Σολούνια. Τότε προϊστάμενος του Λογιστηρίου ήταν ένας πολύ καλός άνθρωπος από τη Μικρά Ασία ονόματι Στεφανόπουλος που τον είχε φέρει μαζί του από τη Σάμο, πτυχιούχος της Εμπορικής Σχολής Σμύρνης. Μου είπε λοιπόν ο Ροίκος «θα καθίσεις δίπλα σ΄ αυτόν τον άνθρωπο και θα μάθεις πιο πολλά απ΄ ό,τι αν πας στο πανεπιστήμιο…». Είναι αλήθεια ότι του ζήτησα να με βοηθήσει να εγγραφώ στο Πάντειο, αλλά δυστυχώς δεν προχώρησα διότι η δουλειά δεν μου το επέτρεπε.
Με το μολυβάκι οι αριθμητικές πράξεις τότε…
Με το μολυβάκι… Είχαμε και μηχανές, αλλά ήταν κουρδιστήρια.

Τι παραγωγή είχε ο Αλευρόμυλος;
Τις καλές εποχές 120 τόνους το 24ωρο. Το σιτάρι το μαλακό το φέρναμε από τη λοιπή Ελλάδα από τους σιτοβολώνες της Λάρισας και της Βόρειας Ελλάδας, με μικρά φορτηγά πλοία (m\s) των 300-500 τόνων στο λιμάνι της Ρόδου και η εκφόρτωση στα φορτηγά αυτοκίνητα γινόταν με μηχανικά μέσα και στη συνέχεια μεταφέρονταν στον Αλευρόμυλο, ζυγίζονταν σε αυτόματη εδαφιαία πλάστιγγα και μετά εκφορτώνονταν σε μια χοάνη και από εκεί πάλι σιλό των 2.000 τόνων ή σε επίπεδες αποθήκες των 4.000 τόνων.

Πώς ήταν οι εσωτερικοί χώροι, πώς γινόταν η άλεση;
Ο Αλευρόμυλος έχει τέσσερις ορόφους και το δάπεδο του κάθε ορόφου είναι ξύλινο για να αντέχει τους κραδασμούς των μηχανημάτων που δούλευαν όλο το 24ωρο. Υπήρχαν 16κυλινδρομηχανές σε πλήρη λειτουργία. Μηχανήματα υπήρχαν σε όλους τους ορόφους, ξεκινώντας από το ισόγειο. Για να γίνει άλεση, το σιτάρι μεταφέρονταν από τα σιλό σε ειδικά πλυντήρια, όπου το σιτάρι πλενόταν, ξεχώριζαν το τυχόν κούφιο σιτάρι, διάφορους μικροοργανισμούς, και καθαρό πια, μεταφερόταν σε ειδικές ξύλινες αποθήκες χωριστά και μετά μέσα από σωλήνες μεταφέρονταν σε αυτόματες πλάστιγγες όπου γινόταν η ζύγιση και η ενσάκιση, σε σάκους των 60 χ\μων για τα άλευρα και σε σάκους των 40 και 30 χ\μων για τα υποπροϊόντα. Τα σακιά των αλεύρων εναποτείθοντο σε αποθήκες στον πρώτο όροφο και από εκεί με τσουλήθρα στα αυτοκίνητα για τους φούρνους και το εμπόριο. Τα υποπροϊόντα αποθηκεύονταν σε αποθήκη του ισογείου από όπου τα προμηθεύοντο οι κτηνοτρόφοι.

Πόσος κόσμος δούλευε για να γίνει η διαδικασία αυτή και να φτάσει στον προορισμό του το αλεύρι;
Ένα μεγάλο ποσοστό του εργατοϋπαλληλικού προσωπικού της πόλης της Ρόδου δούλευε για τον Αλευρόμυλο. Το μόνιμο προσωπικό του κυλινδρόμυλου, οι Λιμενεργάτες και οι εκφορτωτές, οι φορτηγατζήδες… Μέσα στον Αλευρόμυλο δούλευαν τουλάχιστον 70 άνθρωποι μαζί με το διοικητικό προσωπικό και ήταν όλοι ασφαλισμένοι με βαρέα ένσημα γιατί υπήρχε θέμα για την υγεία των ανθρώπων λόγω της σκόνης η οποία έβγαινε κατά την εκφόρτωση του σιταριού στα σιλό. Αλλά και με τη λειτουργία των μηχανών λόγω του μεγάλου τρανταγμού υπήρχε εκκωφαντικός θόρυβος και συνέβη πολλοί να πάθουν βαρηκοΐα. Ο θόρυβος δε έφτανε πολύ δυνατός μέχρι τα γραφεία. Τον είχαμε συνηθίσει ωστόσο τόσο πολύ που όταν σταματούσε η λειτουργία του μύλου μας φαινόταν παράξενο!

Γυναίκες δούλευαν στον Αλευρόμυλο;
Οι καθαρίστριες του εργοστασίου, κι αυτές που έραβαν τα σακιά των αλεύρων με ραπτομηχανές.

Ποια ήταν η περίοδος που ο Αλευρόμυλος της Ρόδου άνθησε;
Από το 1955 έως το 1975, κι εδώ θα πρέπει να πω πως τόσο καλή δουλειά εθεωρείτο να δουλεύεις στον Αλευρόμυλο που ήταν σαν να έχεις προσληφθεί σήμερα στην Τράπεζα της Ελλάδος έχοντας τις αντίστοιχες απολαβές. Τότε παίρναμε μισθό 900 δραχμές το μήνα, σημερινά 2.000 ευρώ όταν ένας καλός μισθός τότε ήταν 500 δραχμές. Κάθε γιορτή του Ταξιάρχη- επειδή ο Αλευρόμυλος είχε πάρει το όνομά του- γινόταν γλέντι στον 3ο όροφο, με φαγητό και ποτό, γέμιζε ο χώρος εργαζόμενους με τις οικογένειές τους. Ο Ροίκος δεν ήταν μόνον άριστος επιχειρηματίας, αλλά και πολύ καλός άνθρωπος. Βοηθούσε δε πάρα πολύ κόσμο που ερχόταν για να του ζητήσει βοήθεια.

Την εποχή εκείνη συγκαταλεγόταν μεταξύ των καλύτερων επιχειρηματιών της Ελλάδας γι αυτό και όταν το 1965 πέθανε, σε ηλικία μόλις 55 ετών από καρκίνο, τον έκλαψε όλη η Ελλάδα. Ήτο δε ανύπαντρος, όπως και ο Μήτσος, άνθρωποι αφιερωμένοι στη δουλειά. Το τραγικό είναι ότι 10 χρόνια αργότερα πέθανε από καρκίνο και ο Μήτσος. Πρέπει να πω εδώ ότι ο Μήτσος είχε και μια ακόμα εταιρεία κατασκευής ηλεκτροκινητήρων στην Αθήνα για την οποία δούλευα κι εγώ 10 μέρες το μήνα ενώ ο Ροίκος έχτισε κάποια στιγμή και το ξενοδοχείο μέσα στην πόλη, το «Δελφίνι» δίπλα στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Τουριστική Αστυνομία στο Μαντράκι.

Μετά το θάνατο των δύο ανδρών σε ποια χέρια πέρασε ο Αλευρόμυλος;
Μετά και το θάνατο του Μήτσου Σολούνια τον Αλευρόμυλο ανέλαβε ο Νώντας Σολούνιας, ο ανιψιός τους ο οποίος ήδη δούλευε μαζί μας. Ο Νώντας όμως ήταν ήδη πρόεδρος της Ναυτιλιακής Εταιρείας ΔΑΝΕ, είχε ξενοδοχεία, ήταν και Γενικός Γραμματέας του ΕΟΤ οπότε και καταλαβαίνετε. Αναγκάστηκε να τον νοικιάσει. Οι ενοικιαστές μετά από λειτουργία οκτώ χρόνων έκλεισαν τον Αλευρόμυλο λόγω και του μεγάλου κόστους της πρώτης ύλης αφού η Ρόδος δεν ασχολείτο πια με τον πρωτογενή τομέα, και αναγκαζόμασταν να φέρνουμε τα σιτάρια από τη λοιπή Ελλάδα.

Ο Αλευρόμυλος έκλεισε το 1988. Τα μηχανήματα και ο χώρος παρέμειναν ως είχαν όταν αγόρασε τον Αλευρόμυλο ο Γιάννης Κυπριάδης, με σκοπό να τον αξιοποιήσει τουριστικά. Η φωτιά κατέστρεψε αυτό το ωραίο Ιταλικό οικοδόμημα που άντεξε τόσα χρόνια. Στενοχωριέμαι όμως που τα λέω. Τα μηχανήματα είχαν έρθει από την Ιταλία ήταν πανάκριβα και σε άριστη κατάσταση. Έπρεπε να μείνει μουσείο ο χώρος αυτός. Περνάω από κάτω και δακρύζω, ακόμα και στη φωτιά άντεξε. Βρισκόμαστε και με μερικούς παλιούς και λέμε για την κατάντια του… Θέλω εγώ να ζητήσω συγνώμη απ’ όλους γι’ αυτό…