Μαν. Κολεζάκης: Ιστορική αναδρομή στην oνοματολογία της Δωδεκανήσου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Μανώλης Κολεζάκης
emmanuelnkolezakis@gmail.com

Το 1912 από τις 28 Απριλίου ως τις 20 Μαϊου οι Ιταλοί κατάλαβαν κατά χρονολογική σειρά την Αστυπάλαια (28/4), την Ρόδο (4/5), την Χάλκη (8/5), την Κάλυμνο, τη Λέρο τους Λειψούς, τη Νίσυρο, την Πάτμο, την Τήλο, την Κάσο, την Κάρπαθο, όλα στις 12/5, τη Σύμη 19/5, και τελευταία την Κω, 20/5.

Πρόκειται δηλαδή για 13 νησιά στα οποία θα προστεθεί και το Καστελόριζο (1/3/1921), που θα τους το παραδώσουν οι Γάλλοι που το είχαν πάρει το 1915.

Οι Ιταλοί ονόμαζαν το νησιώτικο αυτό σύμπλεγμα από το 1912, ως «νησιά του Αιγαίου», ή «νήσος Ρόδος και οι Σποράδες», ή «νησιά του Αιγαίου κατεχόμενα από τον ιταλικό στρατό» ή αργότερα, «Ιταλικοί νήσοι Αιγαίου», ή «Δεκατρείς Σποράδες», εννοώντας βέβαια και τους Λειψούς, πριν από την προσάρτηση του Καστελλορίζου.

Ο όρος «Δωδεκάνησα» ή «Δωδεκάνησος» μετά από την ιταλική κατοχή, υιοθετείται ταχύτατα, από τους νησιώτες, περνά στην ελληνική και διεθνή διπλωματία και χρησιμοποιείται στα επίσημα διπλωματικά έγγραφα. [Πηγή: Ζαχαρίας Τσιρπανλής]

Η ονομασία «Δωδεκάνησος» ή «Δωδεκάνησα» αναφέρεται σήμερα σε ένα νησιωτικό σύμπλεγμα που περιλαμβάνει δεκαπέντε κύρια νησιά -Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελλόριζο, Κως, Λειψοί, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Ρόδος, Σύμη, Τήλος, και Χάλκη- καθώς και 93 μικρότερες νησίδες.

Από την αρχαιότητα, τα νησιά αυτά ανήκαν στο ευρύτερο σύμπλεγμα των νοτίων Σποράδων.

Το όνομα «Δωδεκάνησος» πρωτοεμφανίζεται σε βυζαντινές πηγές του 8ου αιώνα, και δεν αφορούσε τα σημερινά Δωδεκάνησα, αλλά τα δώδεκα νησιά των Κυκλάδων πέριξ της Δήλου. [Πηγή: Wikipedia]

Η ονομασία είναι πιθανό να είναι πολύ παλαιότερη, και σύγχρονοι ερευνητές εικάζουν ότι ανάγεται τουλάχιστον σε έναν κατάλογο των δώδεκα νησιών του Στράβωνα. Ο όρος «Δωδεκάνησος» συνέχισε να χρησιμοποιείται για τις Κυκλάδες κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και μέχρι τον 18ο αιώνα, τόσο στη δημώδη γλώσσα όσο και σε λόγια έργα.

Μετά το 1869, καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπαθούσε να εκσυγχρονιστεί και να υιοθετήσει ένα πιο ομοιόμορφο και συγκεντρωτικό διοικητικό μηχανισμό, αυτά τα προνόμια άρχισαν να περιορίζονται, και καταργήθηκαν πλήρως μετά την επικράτηση των Νεότουρκων το 1909.

Έτσι, όταν ο ελληνικός τύπος της εποχής άρχισε να αναφέρεται με το ζήτημα, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Δωδεκάνησος» για να δηλώσει συλλογικά τα δώδεκα προνομιούχα νησιά—Κάλυμνος, Σύμη, Λέρος, Ικαρία, Πάτμος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Χάλκη, Τήλος, Κάρπαθος, Κάσος, και Καστελλόριζο.

Λίγο αργότερα, το 1912, τα περισσότερα νησιά καταλήφθηκαν από την Ιταλία στα πλαίσια του Ιταλοτουρκικού πολέμου, εκτός από το Καστελλόριζο, που περιήλθε υπό ιταλική κυριαρχία μόλις το 1921, και την Ικαρία, που με την έκρηξη του Α” Βαλκανικού πόλεμου ενώθηκε με την Ελλάδα.

Τη θέση των δύο τελευταίων την πήραν η Κως και η Ρόδος, επαναφέροντας τον αριθμό των μειζόνων νήσων υπό ιταλική κυριαρχία σε δώδεκα.

Έτσι, όταν ο ελληνικός τύπος άρχισε να κινητοποιείται υπέρ της ένωσης των ιταλοκρατούμενων νήσων με την Ελλάδα το 1913, και πάλι χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Δωδεκάνησος».

Οι ίδιες οι ιταλικές αρχές βοήθησαν στην καθιέρωσή του όταν ονόμασαν την κτήση τους «Ρόδος και Δωδεκάνησος» (Rodi e Dodecaneso), με του Λειψούς να «προάγονται» και να παίρνουν τη θέση της Ρόδου, την οποία οι Ιταλοί θεωρούσαν ξεχωριστή λόγω της ιδιαίτερης σημασίας της.

Μέχρι το 1920, ο όρος «Δωδεκάνησος» είχε επικρατήσει για να δηλώνει τα ιταλοκρατούμενα νησιά στο σύνολό τους, πράγμα που αναγνωρίστηκε και από τους Ιταλούς με τον διορισμό του πρώτου μη στρατιωτικού κυβερνήτη, κόμη Κάρλο Σένι, ως «Αντιβασιλέα της Δωδεκανήσου» (Reggente del Dodecaneso) στις 7 Αυγούστου 1920.

Με την άνοδο του Μουσσολίνι στην εξουσία έγιναν προσπάθειες να ελαττωθεί η χρήση του ονόματος, πλέον στενά συνδεδεμένου με τις ελληνικές αξιώσεις επί των νησιών, και υιοθετήθηκε η επίσημη ονομασία «Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου Πελάγους» (Isole italiane dell’Egeo), αλλά αυτή δεν απέκτησε ποτέ απήχηση πέραν του ιταλικού διοικητικού μηχανισμού.

Τα νησιά τελικά ενώθηκαν με την Ελλάδα το 1947, αρχικά ως Γενική Διοίκηση Δωδεκανήσου, και μετά το 1955 ως ο νομός Δωδεκανήσου.

Επίσης, αξιοσημείωτα είναι τα κάτωθι ιστορικά γεγονότα: Στις 29 Σεπτεμβρίου 1911, το Βασίλειο της Ιταλίας κήρυξε τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως προείπαμε, διεκδικώντας εδάφη που ανήκαν στο βιλαέτι της Τριπολίτιδας (σημ. Λιβύη).

Στα πλαίσια του πολέμου αυτού, οι ιταλικές δυνάμεις με επικεφαλής τον αντιστράτηγο Τζοβάνι Αμέλιο (ιτ. Giovanni Ameglio), κατέλαβαν τα περισσότερα νησιά των Νοτίων Σποράδων όπως αναφέρθηκε με σκοπό να δημιουργήσουν έναν στρατιωτικό αντιπερισπασμό, που θα απέτρεπε τους Οθωμανούς να ενισχύσουν αποτελεσματικά τις δυνάμεις τους στην Τριπολίτιδα.

Για να εξασφαλίσουν την κυριαρχία τους στα νησιά, οι Ιταλοί υποσχέθηκαν στους κατοίκους, ότι η κατάληψη θα ήταν προσωρινή.

Οι νησιώτες υποδέχτηκαν τους Ιταλούς ως ελευθερωτές και πιστεύοντας πως η περίσταση είναι η ιδανική για να πετύχουν την ένωση με το Βασίλειο της Ελλάδος, αποφάσισαν την ανάληψη δράσης για την προώθηση του ζητήματός τους.

Έτσι λοιπόν, στις 16-18 Ιουνίου 1912, διοργάνωσαν στη Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο παννησιωτικό συνέδριο, στο οποίο οι πληρεξούσιοι τους συνέταξαν και υπέγραψαν ψήφισμα με το οποίο κήρυτταν την αυτονομία των νησιών και ονόμαζαν το σύνολο τους «Πολιτεία του Αιγαίου».

Η αυτόνομη πολιτεία θα είχε δικούς της νόμους, σημαία (γαλάζιου χρώματος και με λευκό σταυρό στο κέντρο της) και έμβλημα (με τη μορφή του θεού Απόλλωνα).

Το ψήφισμα υπέγραψαν οι πληρεξούσιοι των νησιών: Κάσου (Κ. Αρβανιτόπουλος), Ρόδου, (Γ. Δρακίδης), Λέρου (Ι. Αμπελάς), Καρπάθου (Γ. Πρωτόπαππας), Σύμης και Νισύρου (Ν. Πετρίδης), Κω (Σ. Κογιόπουλος), Πάτμου (Μ. Μαλανδράκης), Χάλκης (Π. Πιπίνος), Τήλου (ιερομόναχος Μακάριος) και Καλύμνου (Μ. Ολυμπίτης).

Το ψήφισμα αυτό έγινε γνωστό στο εξωτερικό, σε μια προσπάθεια προώθησης των αιτημάτων των νησιωτών, όμως ο επικεφαλής των «ελευθερωτών» αντιστράτηγος Αμέλιο αρνήθηκε να το παραλάβει. [Πηγή: Wikipedia].