Η Ένωση Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων Ρόδου έχει ισχυρό ρόλο και παρουσία

Ελευθερία Πελλού

Το επάγγελμα του δικηγόρου ήταν πάντα ένα από τα «λαμπερά» επαγγέλματα που προσέλκυε νέους και νέες για την επαγγελματική τους αποκατάσταση.

Ακόμη και σήμερα, αν και τα πράγματα έχουν αλλάξει κατά πολύ, η νομική είναι ένας πολυδιάστατος κλάδος και μπορεί να αποτελέσει την πρώτη επιλογή.

Τα τελευταία χρόνια οι νέοι δικηγόροι της Ρόδου αλλά και όσοι / όσες κάνουν την άσκηση τους, έχουν τη δική τους Ένωση στην οποία μπορούν να ανήκουν: Την Ε.Α.Ν.Δι.Ρ.

Μάλιστα, πριν ένα περίπου μήνα έγιναν αρχαιρεσίες στην Ένωση Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων Ρόδου από τις οποίες και προέκυψε το νέο Διοικητικό Συμβούλιο με την εξής σύνθεση:

Πρόεδρος: Αλέξανδρος Μυρίσης

Αντιπρόεδρος: Ευάγγελος Πούλιος

Γενικός Γραμματέας: Μιχαήλ Άγγελος Καζουλλάκης

Ταμίας: Γεώργιος Καζουλλάκης

Μέλος Α’: Φαίδρα Καταβενάκη

Μέλος Β’: Παντελής Μακρής

Εκπρόσωπος Ασκούμενων: Γεώργιος Μικκιού.

Ζητήσαμε από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου να μας μιλήσουν για την Ένωσή τους, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είτε ως ασκούμενοι είτε ως νέοι επαγγελματίες στον χώρο, αλλά και τις δυνατότητες που υπάρχουν μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους να ακολουθήσουν άλλους επαγγελματικούς δρόμους πέραν της «μάχιμης» δικηγορίας.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

Τι είναι η Ένωση Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων και πόσα μέλη αριθμεί; (πότε ιδρύθηκε, οι σκοποί της κ.λπ.)

(ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ε.Α.Ν.Δι.Ρ., ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΥΡΙΣΗ)

Η Ένωση Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων Ρόδου ιδρύθηκε το έτος 2016, με σκοπό την ανάδειξη και αντιμετώπιση κάθε ζητήματος που απασχολεί τους ασκούμενους και νέους δικηγόρους, αλλά και την ανάδειξη του σημαντικού ρόλου τους στη σύγχρονη δικηγορία.

Μέλος της Ένωσης μπορεί να γίνει κάθε ασκούμενος ή δικηγόρος εγγεγραμμένος στον Δικηγορικό Σύλλογο Ρόδου, μέχρι τη συμπλήρωση 8 ετών από τη λήψη της άδειας ασκήσεως επαγγέλματος. Σήμερα, η Ένωσή της αριθμεί 160 μέλη.

Η Ένωση στοχεύει πρωτίστως στην προάσπιση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων και των επαγγελματικών συμφερόντων των μελών της, στη βελτίωση των συνθηκών άσκησης και εργασίας, καθώς και στην επιμόρφωσή τους μέσω επιστημονικών εκδηλώσεων, σεμιναρίων και δράσεων. Παράλληλα, προσπαθεί να ενισχύει την αλληλεγγύη και την επικοινωνία με συναδέλφους και συλλόγους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, καθώς και την καλλιέργεια της υγιούς πνεύματος συνεργασίας, συναδελφικότητας και επιστημονικής εξέλιξης.

Η Ένωση δραστηριοποιείται με πλήρη θεσμική συνέπεια και χρησιμοποιεί κάθε νόμιμο μέσο για την επίτευξη των σκοπών της. Συνεργάζεται σταθερά με τον Δικηγορικό Σύλλογο Ρόδου, συμμετέχει ενεργά σε θεσμικό διάλογο και παρεμβαίνει, όταν απαιτείται, για την προάσπιση των δικαιωμάτων των νέων συναδέλφων. Εξίσου σημαντική επιδίωξη της Ένωσης αποτελεί και η ενεργή παρουσία της στον δημόσιο διάλογο, με λόγο τεκμηριωμένο, υπεύθυνο και με σεβασμό της αρχές του κράτους δικαίου.

Στα χρόνια λειτουργίας τους, οι κατά τόπους Ενώσεις Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων της χώρας έχουν κατορθώσει να εδραιωθούν ως ουσιαστικός και αξιόπιστος θεσμικός φορέας εκπροσώπησης των νέων δικηγόρων. Με υπευθυνότητα, νηφαλιότητα και προσήλωση της αρχές του δικηγορικού λειτουργήματος, συνεχίζουν να υπηρετούν τον σκοπό της, να δίνουν φωνή στους νέους συναδέλφους και να συμβάλλουν ενεργά στη διαμόρφωση του δικηγορικού μέλλοντος με ποιότητα, ήθος και ουσιαστική παρουσία στο κοινωνικό σύνολο.

Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ασκούμενοι δικηγόροι στην Ελλάδα;

(ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΑΜΙΑ Ε.Α.Ν.Δι.Ρ., ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΖΟΥΛΛΑΚΗ)

Σε μια εποχή όπου το δίκαιο καλείται να σταθεί θεματοφύλακας των δικαιωμάτων, οι ασκούμενοι δικηγόροι, εκείνοι που προετοιμάζονται να εισέλθουν στον πυρήνα του νομικού κόσμου, βιώνουν καθημερινά μια πραγματικότητα που περισσότερο θυμίζει εργασιακή εκμετάλλευση παρά επαγγελματική εκπαίδευση. Παρά τη βαρύτητα του ρόλου της, η άσκηση στη νομική πράξη συνεχίζει να παραμένει της «γολγοθάς» χωρίς εγγυήσεις, με σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές και επαγγελματικές προεκτάσεις. Ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ασκούμενοι δικηγόροι είναι τα εξής:

Χαμηλές ή ανύπαρκτες απολαβές

Ο μέσος ασκούμενος δικηγόρος στην Ελλάδα αμείβεται με περίπου 450 έως 550 ευρώ μηνιαίως — ένα ποσό που μετά βίας επαρκεί για τα βασικά έξοδα διαβίωσης, ενώ το ύψος αυτών των αποδοχών δεν είναι σε καμία περίπτωση ανάλογο της ακαδημαϊκής πορείας, των προσόντων ή της ευθύνης που φέρει ο ασκούμενος, ο οποίος έχει ήδη ολοκληρώσει τετραετείς σπουδές, πιθανόν και μεταπτυχιακές σπουδές, και καλείται να χειριστεί νομικά ζητήματα με σοβαρές συνέπειες για πολίτες και επιχειρήσεις.

Πολλοί, μάλιστα από τους ασκούμενους δικηγόρους εργάζονται για ακόμη λιγότερες αποδοχές ή και εντελώς αμισθί, παρά το πλήρες ωράριο, την ευθύνη και της απαιτήσεις του επαγγέλματος. Είναι βέβαιο ότι η απουσία κατώτατης, νομοθετικά, θεσμοθετημένης αμοιβής οδηγεί στη μετατροπή των ασκούμενων σε φθηνό εργατικό δυναμικό, στερώντας τους κάθε δυνατότητα οικονομικής ανεξαρτησίας ή αξιοπρέπειας.

Η άσκηση χωρίς ουσία

Η άσκηση των υποψήφιων δικηγόρων, θεωρητικά, αποτελεί ένα κρίσιμο στάδιο προετοιμασίας για την ένταξή τους στον νομικό επάγγελμα. Είναι η γέφυρα μεταξύ θεωρίας και πράξης, το μεταβατικό σημείο όπου ο νομικός θα αποκτήσει εμπειρία, θα εξοικειωθεί με της δικαστικές διαδικασίες, θα μάθει να διαχειρίζεται υποθέσεις και να στέκεται υπεύθυνα απέναντι στον εντολέα του και τη Δικαιοσύνη. Ωστόσο, αυτή η ευγενής πρόθεση συγκρούεται με την πραγματικότητα, η οποία διαμορφώνεται από παγιωμένες στρεβλώσεις, έλλειψη εποπτείας και αδιαφορία των θεσμικών φορέων.

Η άσκηση στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν συνιστά μια εποικοδομητική διαδικασία μάθησης, αλλά μια περίοδο τυπικής παρουσίας χωρίς ουσιαστική καθοδήγηση. Ο ασκούμενος δεν διδάσκεται πώς να ερευνά, να συντάσσει, να αγορεύει, να αναλύει. Αντιθέτως, του ανατίθενται κυρίως βοηθητικά ή διεκπεραιωτικά καθήκοντα: φωτοτυπίες, καταθέσεις σε δικαστήρια, διεκπεραιώσεις σε δημόσιες υπηρεσίες, ακόμη και καθήκοντα άσχετα με τη νομική εργασία. Ουσιαστική ανάθεση υποθέσεων και συμμετοχή στη σύνταξη δικογράφων, ανάπτυξη νομικού λόγου, καθοδήγηση πάνω σε πραγματικές νομικές πράξεις, ή συμμετοχή σε στρατηγικές αποφάσεις για τις εκάστοτε νομικές υποθέσεις είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.

Στην Ελλάδα, δεν υφίσταται κανένα θεσμοθετημένο και οργανωμένο σύστημα εποποτείας της ποιότητας της άσκησης. Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι δεν διαθέτουν επαρκείς μηχανισμούς για την παρακολούθηση της ποιότητας της άσκησης. Δεν υπάρχει πλαίσιο με υποχρεωτικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τους ασκούμενους δικηγόρους αλλά ούτε πλαίσιο αξιολόγησης του έργου των επόπτων δικηγόρων.

Έτσι στην Ελλάδα, σε αντίθεση με της ευρωπαϊκές χώρες όπου ο ασκούμενος δικηγόρος, εκπαιδεύεται, αξιολογείται και εργάζεται υπό εποπτεία, και όχι ως υπάλληλος, αλλά ως μελλοντικός λειτουργός της δικαιοσύνης, με σαφές εκπαιδευτικό περιεχόμενο.., η άσκηση εξαρτάται πλήρως από την προαίρεση και την διαθεσιμότητα σε χρόνο του επόπτη δικηγόρου, με αποτέλεσμα το επίπεδο εκπαίδευσης των ασκούμενων δικηγόρων να ποικίλλει αυθαίρετα, καθώς άλλοι τυγχάνουν σοβαρής καθοδήγησης – υποστήριξης και παραγωγικής εκπαίδευσης, ενώ άλλοι ολοκληρώνουν την περίοδο άσκησής τους σε απόλυτη επαγγελματική αδράνεια.

Εργασιακή πίεση και ψυχική φθορά

Ο μέσος ασκούμενος εργάζεται 50-60 ώρες εβδομαδιαίως, συχνά υπό έντονη πίεση και χωρίς καμία πρόβλεψη για υπερωριακή αμοιβή ή άδεια. Παράλληλα, έχουν εντοπιστεί ανά την επικράτεια φαινόμενα καταχρηστικής συμπεριφοράς και εργασιακής παρενόχλησης.

Παρότι οι Δικηγορικοί Σύλλογοι διαθέτουν θεσμοθετημένους μηχανισμούς για την αντιμετώπιση καταγγελιών σχετικά με καταχρηστικές πρακτικές και φαινόμενα εργασιακής παρενόχλησης εις βάρος των ασκούμενων δικηγόρων, απαιτείται η ουσιαστική ενεργοποίησή και λειτουργία τους, η ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους και η καλλιέργεια κουλτούρας εμπιστοσύνης που θα ενθαρρύνει την προσφυγή σε αυτούς.

Κορεσμός της αγοράς και επαγγελματική ανασφάλεια

Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχουν περισσότεροι από 47.000 ενεργοί δικηγόροι — αριθμός εντυπωσιακός για μια χώρα με πληθυσμό περίπου 10 εκατομμυρίων, και δυσανάλογος σε σχέση με τη δικαστική ύλη, τον αριθμό των υποθέσεων, αλλά και τη ζήτηση για νομικές υπηρεσίες. Μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία των Δικηγορικών Συλλόγων και του e-Παραστάσεις, περισσότεροι από 17.000 δικηγόροι δεν πραγματοποίησαν ούτε μία παράσταση ενώπιον δικαστηρίου το 2023.

Πρόκειται για μια κατάσταση «αφανούς ανεργίας»: επισήμως οι δικηγόροι είναι επαγγελματικά ενεργοί, καταβάλλουν εισφορές και διατηρούν Α.Φ.Μ., αλλά στην πράξη αρκετοί επαγγελματίες δεν έχουν καθόλου ή σχεδόν καθόλου εργασία. Οι στατιστικές δικαστικών παραστάσεων και εισοδήματος καταδεικνύουν ότι χιλιάδες νέοι ή μεσαίοι δικηγόροι αδυνατούν να εξασφαλίσουν βασικά επαγγελματικά δεδομένα, της σταθερό πελατολόγιο, επαρκή ροή υποθέσεων, οικονομική επάρκεια και οικονομικά βιώσιμο γραφείο.

Η έναρξη της επαγγελματικής πορείας του νέου δικηγόρου συνοδεύεται από σημαντικό οικονομικό κόστος (π.χ. ασφαλιστικές εισφορές, εισφορές στον Δικηγορικό Σύλλογο, έξοδα γραφείου, κόστος διατήρησης επαγγελματικής προβολής και ανεξαρτησίας κ.ά.) ενώ το εισόδημα που μπορεί να προσδοκά είναι εξαιρετικά περιορισμένο. Πιο συγκεκριμένα:

Η συνολική επιβάρυνση για έναν νέο δικηγόρο που επιχειρεί να ιδρύσει ανεξάρτητο γραφείο είναι σημαντικά μεγάλη, χωρίς να εξασφαλίζει καθόλου έσοδα, τουλάχιστον στο πρώτο διάστημα. Ακριβώς λόγω της οικονομικής αδυναμίας, πολλοί νέοι δικηγόροι ανά την επικράτεια αναγκάζονται να εργαστούν ως συνεργάτες ή «εξωτερικοί βοηθοί» σε μεγαλύτερα γραφεία ή νομικά τμήματα, με χαμηλές μηνιαίες αποδοχές, με ελάχιστες προοπτικές εξέλιξης, δίχως καμία επαγγελματική αυτονομία και ορατότητα και ενίοτε με άτυπη εργασία χωρίς σύμβαση ή ασφαλιστική κάλυψη. Έτσι, δημιουργείται ένα στρώμα εγκλωβισμένων νέων επαγγελματιών, χωρίς δυνατότητα απεξάρτησης, χωρίς σταθερά έσοδα και χωρίς τη δυνατότητα να ανοίξουν το δικό τους επαγγελματικό δρόμο.

Ταυτόχρονα, οι ανάγκες της ελληνικής αγοράς για νομική και δικαστική εκπροσώπηση φθίνουν, λόγω της αφαίρεσης δικηγορικής ύλης από της δικηγόρους, των αργών ρυθμών απονομής δικαιοσύνης, της μετακύλισης υποθέσεων σε επαγγελματικούς κλάδους, της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των πολιτών, και την υπερπαραγωγή αποφοίτων από τις νομικές σχολές χωρίς κανέναν μηχανισμό απορρόφησης ή κατεύθυνσης.

Ο συνδυασμός όλων αυτών οδηγεί σε συρρίκνωση του αντικειμένου και υποτίμηση της νομικής εργασίας, κάτι που πλήττει πρωτίστως της νεότερους και οικονομικά ασθενέστερους επαγγελματίες.

Εν κατακλείδι, οι ασκούμενοι δικηγόροι προκειμένου να αποκτήσουν την απαιτούμενη εμπειρία, συχνά αναγκάζονται να αποδεχθούν εξαντλητικούς όρους εργασίας, χωρίς επαγγελματική στήριξη ή θεσμικές εγγυήσεις, «πληρώνοντας το τίμημα της εμπειρίας ακριβά».

Στην ελληνική νομική πραγματικότητα η άσκηση των νέων δικηγόρων, που τυπικά προορίζεται ως εκπαιδευτική περίοδος προσαρμογής και επιμόρφωσης σύμφωνα με της πραγματικές συνθήκες του επαγγέλματος, έχει μετατραπεί της φορές σε περίοδο σιωπηλής εκμετάλλευσης και επαγγελματικής αδράνειας.

Η έλλειψη θεσμικών εγγυήσεων αναφορικά με την σχέση εργασίας των ασκούμενων δικηγόρων και της ειδικότερους όρους που την διέπουν δημιουργεί ένα «γκρίζο χώρο» εντός του επαγγέλματος, στο οποίο οι ασκούμενοι δικηγόροι είναι τα πιο αδύναμα κρίσματα, καθώς εύκολα αντικαθίστανται, σπάνια τολμούν να διαμαρτυρηθούν λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στις διαδικασίες και ύπαρξης φόβου για τις επιπτώσεις στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Το αποτέλεσμα;

Η «γενιά της άσκησης» κουβαλά ένα μίγμα απογοήτευσης, κούρασης και επαγγελματικής αβεβαιότητας, τη στιγμή που το κράτος και οι αρμόδιοι φορείς εξακολουθούν να αδρανούν. Πολλοί ασκούμενοι και νέοι δικηγόροι νιώθουν εξαντλημένοι πριν καν ξεκινήσουν την επαγγελματική της πορεία, βιώνουν διάχυτη απογοήτευση για το επάγγελμα που με κόπο σπούδασαν και πολλοί οδηγούνται, αναπόφευκτα, σε εγκατάλειψη του κλάδου.

Η Πολιτεία και οι αρμόδιοι φορείς αδυνατούν να προστατεύσουν και να υποστηρίξουν τους ασκούμενους δικηγόρους, αγνοώντας πλήρως ότι οι ασκούμενοι και νέοι δικηγόροι αποτελούν τη δεξαμενή του αυριανού επιστημονικού δυναμικού, του επιστημονικού κλάδου που τα μέλη του αποτελούν συλλειτουργούς της δικαιοσύνης και θεματοφύλακες του κράτους δικαίου.

Αντίθετα, όλα επαφίονται στη λογική της «παραδοσιακή μαθητείας», ότι «και εμείς έτσι μάθαμε, και όποιος αντέξει μένει», μια συντηρητική κουλτούρα επιβίωσης στον επαγγελματικό της κλάδο που δικαιολογεί την γενικότερη υποτίμηση της νομικής επιστήμης και της «μάχιμης» δικηγορίας.

Υπάρχουν δυνατότητες για κάποιο νέο νομικό μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του να ακολουθήσει της επαγγελματικούς δρόμους πέραν της «μάχιμης» δικηγορίας; Και ποιοι είναι αυτοί;

(ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΕ.Α.Ν.Δι.Ρ., ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΜΙΧΑΗΛ- ΑΓΓΕΛΟΥ ΚΑΖΟΥΛΛΑΚΗ)

Η Δικηγορία δεν είναι μονόδρομος. Υφίστανται αρκετοί εναλλακτικού δρόμοι για ένα/μια νέο/νέα νομικό. Η απόκτηση πτυχίου Νομικής θεωρείται διαχρονικά επένδυση υψηλού μορφωτικού επιπέδου αλλά και επαγγελματικού κύρους. Ωστόσο, στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, η είσοδος στη «μάχιμη» δικηγορία – δηλαδή η ενεργή δικαστηριακή εκπροσώπηση εντολέων – έχει καταστεί δύσβατη, κορεσμένη και πολλές φορές επισφαλής. Με χιλιάδες νέους πτυχιούχους κάθε χρόνο, με περιορισμένη αγορά και υψηλό οικονομικό κόστος εγκατάστασης, πολλοί νέοι νομικοί αναζητούν εναλλακτικά μονοπάτια επαγγελματικής σταδιοδρομίας και αξιοποίησης των γνώσεών τους.

Η νομική παιδεία, χάρη στη μεθοδολογία της, τη θεσμική της ισχύ και την έμφαση στην ανάλυση και την ορθολογική επιχειρηματολογία, προσφέρει ένα ισχυρό υπόβαθρο για διάφορους επαγγελματικούς χώρους πέρα από τα ακροατήρια των δικαστηρίων. Οι νομικές σπουδές προσφέρουν ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων – όπως αναλυτική σκέψη, ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, κατανόηση της νομοθεσίας και του θεσμικού πλαισίου – που είναι χρήσιμες σε πολλά επαγγέλματα. Ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, αναφέρονται κάτωθι:

Δημόσιος τομέας

Η συμμετοχή σε προκηρύξεις ΑΣΕΠ ή ΕΣΔΔΑ οδηγεί σε θέσεις νομικών συμβούλων, στελεχών υπουργείων, δημόσιων φορέων, Ν.Π.Δ.Δ., ανεξάρτητων αρχών ή δήμων. Πολλοί νομικοί εντάσσονται επίσης σε εποπτικούς φορείς ή υπηρεσίες ελέγχου, ενώ ειδική θέση κατέχει η εισαγωγή στη Εθνική Σχολή Δικαστών Λειτουργών για όσους επιθυμούν να ακολουθήσουν επαγγελματική σταδιοδρομία δικαστικού ή εισαγγελικού λειτουργού.

Νομική Συμβουλευτική σε Ν.Π.Ι.Δ.

Μεγάλες επιχειρήσεις, τράπεζες, ασφαλιστικές και start-ups διαθέτουν νομικά τμήματα με στελέχη που παρέχουν υποστήριξη σε συμβάσεις, ρυθμίσεις προσωπικών δεδομένων (GDPR), φορολογικά και άλλα κανονιστικά ζητήματα. Η «νομική συμβουλευτική» σε εταιρείες απαιτεί εξειδίκευση, αλλά προσφέρει σταθερότητα και διαφορετικό περιβάλλον από τη μάχιμη δικηγορία.

Ακαδημαϊκή Σταδιοδρομία

Μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές ανοίγουν τον δρόμο για διδασκαλία, ερευνητικά προγράμματα και ενδεχομένως ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Η πανεπιστημιακή κοινότητα ανέκαθεν αναζητούσε νομικούς με ερευνητικό βάθος και θεωρητικό προσανατολισμό. Επομένως, αρκετοί νομικοί μπορούν να ακολουθήσουν ακαδημαϊκή πορεία σε πανεπιστήμια ή ερευνητικά κέντρα.

Ευρωπαϊκή Ένωση & Διεθνείς Οργανισμοί

Η Ε.Ε. και οργανισμοί όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΗΕ ή το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο προσφέρουν ευκαιρίες σε νομικούς ως νομικούς συμβούλους, policyofficers, νομικούς γλωσσολόγους ή διαμεσολαβητές. Απαραίτητη είναι η γνώση ξένων γλωσσών και η εξοικείωση με το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο αλλά και με επιμέρους κλάδους δικαίου.

Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Πολλοί νομικοί επιλέγουν να εργαστούν σε μη κυβερνητικές οργανώσεις ή σε άλλους οργανισμούς με αντικείμενα όπως το διεθνές δίκαιο, το προσφυγικό, η ανάπτυξη πολιτικών και η υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Νομική Τεχνολογία και Καινοτομία (LegalTech)

Η νομική επιστήμη συναντά πλέον την τεχνολογία: από εργαλεία αυτόματης σύνταξης συμβολαίων έως εφαρμογές για προσβασιμότητα σε δικαστικά έγγραφα, οι νομικοί μπορούν να συνεργαστούν με developers ή να αναπτύξουν δικές τους καινοτόμες λύσεις. Ο τομέας της LegalTech γνωρίζει διεθνώς ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης.

Διαμεσολάβηση, Διαιτησία

Η εναλλακτική επίλυση διαφορών μέσω διαμεσολάβησης ή διαιτησίας αναπτύσσεται σταθερά. Ειδικά εκπαιδευμένοι νομικοί μπορούν να προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών με μικρότερο κόστος και ταχύτερους χρόνους διεκπεραίωσης, συγκριτικά με τη δικαστική οδό. Η αξιοποίηση τέτοιων εναλλακτικών μηχανισμών ενισχύει την πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη και μειώνει τον φόρτο των δικαστηρίων.

Πολιτική & Δημοσιογραφία

Πλήθος πολιτικών, δημοσιογράφων, αναλυτών και σχολιαστών έχουν νομική παιδεία. Η ενασχόληση με τη δημόσια σφαίρα ευνοείται από την κριτική σκέψη, τη γνώση του Συντάγματος και των θεσμών. Επιπλέον, μπορούν να ενταχθούν στο διπλωματικό σώμα, σε φορείς νομοπαρασκευής, ή να εξελιχθούν σε ειδικούς συνεργάτες σε πολιτικά γραφεία.

Επιχειρηματικότητα

Τέλος, πολλοί νέοι νομικοί στρέφονται στην ίδρυση δικών τους συμβουλευτικών ή τεχνολογικών εταιριών, παρέχοντας εξειδικευμένες υπηρεσίες και νομική καθοδήγηση σε start-ups, επενδυτές ή διεθνείς πελάτες, αναλαμβάνοντας μέχρι και ευρύτερους διοικητικούς ρόλους.

Εν κατακλείδι, ο τίτλος σπουδών της Νομικής δεν περιορίζει· αντιθέτως, απελευθερώνει σε μια ιδιόμορφη και ανταγωνιστική οικονομία καθώς η νομική παιδεία ανοίγει δρόμους τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Η δικηγορία, αν και αποτελεί τον βασικό κορμό του της νομικής επιστήμης, δεν είναι μονόδρομος.

Ο νομικός μπορεί να διακριθεί σε πλήθος τομέων – δημόσιο, ιδιωτικό, ευρωπαϊκό, τεχνολογικό ή εκπαιδευτικό, κ.λπ. – αρκεί να υπάρχει επιμονή, προσαρμοστικότητα και στρατηγική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που του προσφέρει η νομική επιστήμη και το υψηλό μορφωτικό επίπεδο που έχει αποκτήσει. Η νέα γενιά νομικών καλείται να κοιτάξει πέρα από το στερεότυπο του «μάχιμου δικηγόρου» και να χαράξει τη δική της πολυσχιδή διαδρομή.