Θάνος Ζέλκας: Η αλήθεια που δεν αντέχουμε

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Θάνος Ζέλκας

Κάπου στις αρχές της χρονιάς, κοντά στην Ομόνοια, συνέβη ένα περιστατικό που δεν μπήκε ποτέ στην πρώτη γραμμή της ενημέρωσης. Εθελοντές μοίραζαν τρόφιμα σε ανθρώπους που ζουν στον δρόμο. Ανάμεσά τους ήταν και ένας άντρας γύρω στα πενήντα. Πήρε το δέμα στα χέρια του, το ζύγισε για μια στιγμή και χωρίς δεύτερη σκέψη το μοίρασε σε δύο άλλους άστεγους που στέκονταν λίγο πιο πέρα. Όταν τον ρώτησαν γιατί, απάντησε απλά: «Εγώ έφαγα χθες. Αυτοί δεν ξέρω πότε έφαγαν». Κανείς δεν συγκράτησε το όνομά του. Κανείς δεν είδε το πρόσωπό του στις ειδήσεις. Το γεγονός χάθηκε σχεδόν αμέσως, όπως εξαφανίζονται όλα όσα δεν προκαλούν θόρυβο.

Κι όμως, μέσα σ' αυτή την απλή κίνηση κρύβεται κάτι που θα έπρεπε να μας απασχολήσει περισσότερο από την πλειοψηφία των ανούσιων συζητήσεων που γεμίζουν τον δημόσιο λόγο. Η γενναιοδωρία ενός ανθρώπου χωρίς σπίτι, χωρίς ασφάλεια, χωρίς το βασικότερο αίσθημα σταθερότητας, λειτουργεί σαν μικροσκόπιο που δείχνει πόσο διαφορετικά αντιλαμβανόμαστε την έννοια του «έχω» και του «δίνω».

Είναι ένα παράδοξο που το συναντάμε ξανά και ξανά. Οι άνθρωποι που έχουν τα λιγότερα είναι αυτοί που μοιράζονται συχνότερα. Γιατί; Ίσως επειδή η κατοχή μάς δημιουργεί έναν φόβο απώλειας, ενώ η έλλειψη μάς μαθαίνει ότι τίποτα δεν είναι πραγματικά δικό μας για να το φυλάξουμε. Ίσως επειδή όποιος ζει στο περιθώριο, γνωρίζει ότι η επιβίωση δεν είναι ατομική υπόθεση. Ίσως και επειδή εκεί, έξω από τους κανόνες και τους ρόλους, οι άνθρωποι ξαναβρίσκουν μια σχεδόν πρωτόγονη αντίληψη του τι σημαίνει ανάγκη.

Στο περιστατικό της Ομόνοιας, δεν υπήρχε τίποτα επιδεικτικό. Ο άντρας δεν έκανε μια πράξη για να νιώσει «ανώτερος». Δεν υπάρχει ανωτερότητα στον δρόμο. Έκανε κάτι που για εκείνον φαινόταν αυτονόητο. Η αλληλεγγύη μεταξύ των άστεγων είναι συχνά εντονότερη από ό,τι στη δική μας κανονικότητα, γιατί στηρίζεται όχι σε κοινωνικούς κανόνες αλλά σε κοινό πόνο.

Ο Διογένης, ο πιο κυνικός από τους κυνικούς φιλοσόφους, έλεγε πως «οι άνθρωποι γίνονται καλοί όχι όταν γεμίζουν οι αποθήκες τους, αλλά όταν αδειάζουν οι φόβοι τους». Ίσως εκεί βρίσκεται το κλειδί. Ο άντρας που μοίρασε το φαγητό του δεν είχε τίποτα να χάσει, άρα τίποτα να φοβηθεί. Και γι’ αυτό μπορούσε να δώσει. Η πράξη του μοιάζει σχεδόν σαν να βγήκε από έναν άνθρωπο εμποτισμένο με τις αρχές των κυνικών, μακριά από ψευδαισθήσεις. Γι’ αυτό είδε καθαρά αυτό που εμείς συχνά δεν βλέπουμε. Ότι δηλαδή η αξιοπρέπεια δεν χρειάζεται κατοχή, αλλά μόνο επιλογή.

Το δύσκολο κομμάτι, παρόλ’ αυτά, βρίσκεται αλλού. Το ότι αυτή η πράξη δεν μας τάραξε. Δεν μας απασχόλησε τι σημαίνει για μια κοινωνία όταν ο πιο αδύναμος γίνεται ο πιο γενναιόδωρος. Δεν αναρωτηθήκαμε τι λέει για εμάς όταν αυτός που δεν έχει τίποτα, είναι αυτός που κάνει κάτι που δεν κάνουμε εμείς, παρότι έχουμε τα πολλά.

Η κοινωνική μας αναισθησία έχει γίνει μια μορφή δεύτερης φύσης. Διαβάζουμε πιο σκληρές ιστορίες κάθε μέρα κι έτσι οι μικρές, αθόρυβες πράξεις χάνουν το βάρος τους. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτές οι πράξεις αποκαλύπτουν πολύ περισσότερα για το ποιοι είμαστε ως κοινωνία από ό,τι τα μεγάλα γεγονότα.

Ο Διογένης έψαχνε τη μέρα με το φανάρι «έναν άνθρωπο». Αν ζούσε στην εποχή μας και συναντούσε αυτόν τον άστεγο με τη «μεγάλη καρδιά», πιθανόν να έκλεινε το φανάρι γιατί θα τον είχε βρει. Κι αυτό είναι το πιο οδυνηρό σημείο της ιστορίας για όλους εμάς. Ένας άνθρωπος που ζει στο περιθώριο αποδείχθηκε πιο ευαίσθητος από μια κοινωνία που ζει στις ανέσεις.

Ο άστεγος της Ομόνοιας δεν μοίρασε ένα δέμα. Μοίρασε μια αλήθεια που μας κάνει όλους να αισθανόμαστε άβολα. Ότι μερικές φορές, οι πιο «φτωχοί» είναι οι μόνοι πραγματικά πλούσιοι ανάμεσά μας.