Μανώλης Κολεζάκης: Αναμόρφωση του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Μανώλης Κολεζάκης

manolisnkolezakis@hotmail.com

Η Πλατεία Κλαυθμώνος (δηλαδή «κλάματος») πήρε το όνομά της μετά από χρονογράφημα του περιοδικού «Εστία», επειδή εκεί, μπροστά από το υπουργείο Οικονομικών (το οποίο έχει κατεδαφιστεί), μαζεύονταν οι απολυμένοι δημόσιοι υπάλληλοι μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση για να διαμαρτυρηθούν για την απόλυσή τους, δεδομένου ότι τότε δεν υπήρχε μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και κάθε νέα κυβέρνηση απέλυε τους υπαλλήλους που είχε προσλάβει η προηγούμενη κυβέρνηση και προσλάμβανε τους δικούς της ψηφοφόρους. Ο ανάδοχος του ονόματος της πλατείας Κλαυθμώνος, ο αρθρογράφος της «Εστίας» στον οποίο οφείλεται το όνομά της, ήταν ο συγγραφέας Δημήτριος Καμπούρογλου.

Η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων επί Όθωνα και αντιμετώπισή τους από τον Βενιζέλο. Κατοχύρωσε συνταγματικά τη μονιμότητα και μετά την κατήργησε, ενώ θέσπισε και τις μετατάξεις... Όταν κάποτε θα γραφτεί με αντικειμενικότητα και μεράκι η ιστορία των «δημοσίων υπηρετών», όπως αποκαλούσαν τους δημοσίους υπαλλήλους στα χρόνια του Όθωνα, θα αποτελέσει το πιο σπαρταριστό ανάγνωσμα όλων των εποχών.

Πώς να περιγραφεί το γεγονός ότι από τις πρώτες ημέρες που άρχισε τη λειτουργία του το ελληνικό κράτος υπό τις οδηγίες της βαυαρικής αντιβασιλείας γίνεται προσπάθεια να αξιολογούνται αντικειμενικά οι δημόσιοι υπάλληλοι και 180 χρόνια αργότερα ακόμη δεν τα έχουμε καταφέρει; Ή τα έχουμε καταφέρει; Ή πώς να παρουσιαστεί η πολιτεία αλλά και τα καμώματα του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος, αφού φρόντισε να κατοχυρώσει συνταγματικά τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, λίγα χρόνια αργότερα ο ίδιος υπέγραψε Νομοθετικό Διάταγμα για την –επιλεκτική– άρση της; Αλλά και η προϊστορία του μέτρου των μετατάξεων παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ιστορίες δημοσιοϋπαλληλικής τρέλας, με γραφικότητες, πολιτικά τερτίπια και εκλογικά παιχνίδια.

Η «ποιότης των δημοσίων υπηρετών»

Ένα από τα πρώτα διατάγματα που έσπευδε να υπογράψει –πριν 180 χρόνια- η Αντιβασιλεία του Όθωνα, υπό την προεδρία του Κόμητα Άρμανσμπεργκ και με τη συμμετοχή του περίφημου νομομαθούς Μάουρερ, αφορούσε την καθιέρωση βιβλίων μέσω των οποίων θα γινόταν ταυτοχρόνως ετήσια απογραφή και αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Η Αντιβασιλεία ζήτησε απ’ όλους τους κλάδους της δημόσιας υπηρεσίας να τηρούν βιβλία μέσω των οποίων η κυβέρνηση θα γνώριζε, ανά πάσα στιγμή, την προσωπική κατάσταση κάθε υπαλλήλου. Για τις γνώσεις, τις ικανότητες και τις εκδουλεύσεις τους.

Με κριτήριο την απόδοση, οι υπάλληλοι κατατάσσονταν σε τέσσερις κατηγορίες: «εξαίρετος», «καλή», «μετρία» ή «κακή». Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονταν οι υπάλληλοι που ήταν επιμελείς και δραστήριοι, με ιδιαίτερο πνεύμα και γνώσεις ή χειρίζονταν τα υπηρεσιακά θέματα με επιδεξιότητα. Στη δεύτερη κατηγορία, «καλή», χαρακτηριζόταν η απόδοση ενός υπαλλήλου όταν επαρκούσε για τις απαιτήσεις της υπηρεσίας και «μετρία» αν η επιμέλεια, η δραστηριότητα, το πνεύμα, οι γνώσεις και η επιδεξιότητα του υπαλλήλου «ευαρεστώσι μεν κατά πολλά, κατά πολλά δε ου»!

Στην τελευταία κατηγορία, την «κακή», κατηγορία, την «κακή», υπαγόταν κάποιος υπάλληλος «αν δεν επαρκή παντελώς εις τας απαιτήσεις της υπηρεσίας». Οι πρώτες καταχωρήσεις ήταν εξαντλητικές, οι λεπτομέρειες που καταγράφονταν αφορούσαν την εργασία, αλλά και την προσωπική και οικογενειακή ζωή των δημοσίων υπαλλήλων, καθώς και την κοινωνικο-οικονομική τους κατάσταση. Με το πέρασμα του χρόνου οι απαιτήσεις αμβλύνθηκαν, η νομοθεσία τροποποιήθηκε μέχρι που φτάσαμε στα «φύλλα ποιότητος», τα οποία συντάσσονταν σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες τα τελευταία χρόνια.

Βενιζέλος και μονιμότητα

Είναι γνωστό πως η πρώτη συνταγματική κατοχύρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων οφείλεται στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος τη συμπεριέλαβε στη συνταγματική αναθεώρηση του 1911. Σκοπός υποτίθεται ότι ήταν η εξασφάλιση της απρόσκοπτης εργασίας τους και η πάταξη του πελατειακού συστήματος. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν αντιδράσεις εκ μέρους των βενιζελικών πως θα μονιμοποιούνταν «τα δημιουργήματα του παρελθόντος» ή άλλων πως δεν έπρεπε να επιβραβευθούν δημόσιοι υπάλληλοι που εργάζονταν μόλις δύο ώρες και φέρονταν με απαράδεκτο τρόπο στους πολίτες, όλοι συμφώνησαν στην ανάγκη να νομοθετηθεί το μέτρο. Εντυπωσιακή ήταν μάλιστα η υποδοχή του από τους κύριους εκπροσώπους του πελατειακού συστήματος στη Βουλή των Ελλήνων.

Αλλά δεν άργησε να έρθει ο εθνικός διχασμός κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αποτέλεσε την αφορμή για να αρθεί, επιλεκτικά, η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Εντυπωσιάζει δε το γεγονός πως τις περιπτώσεις άρσης της μονιμότητας έκανε η κυβέρνηση εκείνου που την καθιέρωσε, δηλαδή του Ελευθερίου Βενιζέλου! Το Νομοθετικό Διάταγμα «Περί αναστολής πάσης διατάξεως περί μονιμότητος των δημοσίων λειτουργών και υπηρετών παντός κλάδου» υπέγραψαν ο Βασιλιάς Αλέξανδρος, ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος και σπουδαίοι παράγοντες της πολιτικής ζωής του τόπου όπως ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο Νικόλαος Πολίτης, ο Λεωνίδας Εμπειρίκος κ.ά..

Σύγχρονη εποχή

H κατάργηση της μονιμότητας όλων των δημοσίων υπαλλήλων είναι άδικη. Πρώτα απ' όλα, οι δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να προσλαμβάνονται με βάση αντικειμενικά κριτήρια (εκπαιδευτικά προσόντα) και να ελέγχονται από διακομματική επιτροπή. Μπορεί επίσης να δημιουργηθεί μια δεξαμενή ανώτερων στελεχών (ιεραρχία), από την οποία μπορούν να προέρχονται τα στελέχη αυτά. Επίσης, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα σώμα αδιάφθορων ατόμων που θα διενεργεί ελέγχους σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες για την «εντιμότητα» των δημοσίων υπαλλήλων.

Θα μπορούσε να ονομαστεί Σ.Μ.Α. (Σώμα Μονίμων Αξιολογητών), (Πρόταση κυβέρνησης Σημίτη) και θα είναι διακομματικό ή ακόμη και υπό την προεδρία της Δημοκρατίας. Αυτό μπορεί να προβλεφθεί μετά την αναθεώρηση του άρθρου 103 του Συντάγματος. Αλλά ας κοιτάξουμε πίσω στην έκταση της αλλαγής που έλαβε χώρα στον κυβερνητικό πυρήνα κατά την περίοδο μετά το 1974. Αν επικεντρωθούμε σε περιπτώσεις όπου αμφισβητήθηκε το υπάρχον μοντέλο διακυβέρνησης καθώς και στο ιστορικό του υπόβαθρο: Όλες αυτές (οι περιπτώσεις) φαίνεται να αποτελούν «κρίσιμες καμπές» ή «σημεία θεσμοθέτησης». Μια τέτοια απόπειρα υπέρβασης είναι η αλλαγή του status quo των δημοσίων υπαλλήλων.

Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο το πράττει η κυβέρνηση δείχνει, πρώτον, προχειρότητα και, δεύτερον, ανευθυνότητα. Θα πρέπει ήδη να είναι προφανές ότι η θεώρηση του θεσμικού πλαισίου θα έπρεπε να γίνει με καθαρά ορθολογιστικούς όρους – ως αρένες κινήτρων και κυρώσεων. Επιπλέον, οι σχέσεις των βασικών παραγόντων δεν μπορούν εύκολα να αναχθούν σε συγκρούσεις μεταξύ ενός «εντολέα» (του πρωθυπουργού) και των «εντολοδόχων». Υπάρχουν και άλλοι παράμετροι.