Ιωάννης Β. Βασιλάκης: Η Κάρπαθος 1912–1948 και ο ρόλος της κατασκοπείας στην Απελευθέρωση

Rodiaki NewsRoom

Σήμερα φιλοξενούμε μία συνέντευξη με έναν άνθρωπο που αφιέρωσε χρόνια έρευνας για να φωτίσει μια από τις πιο συγκινητικές και λιγότερο γνωστές σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Μιλάμε για την Κάρπαθο – για εκείνα τα χρόνια της Ιταλοκρατίας, της Γερμανικής Κατοχής και της τελικής Απελευθέρωσης.
Ο Παγκαρπαθιακός Σύλλογος Ρόδου με επιτυχία διοργάνωσε μια ξεχωριστή εκδήλωση με θέμα «Κάρπαθος 1912–1948: Το ιστορικό πλαίσιο και ο ρόλος της κατασκοπείας στην Απελευθέρωση», και κοντά μας είναι ο ερευνητής και συγγραφέας κ. Ιωάννης Β. Βασιλάκης.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

Θα ξεκινήσω από τον τίτλο της ομιλίας σας. Μιλάτε για κατασκοπεία – μια λέξη βαριά, αλλά και συναρπαστική. Τι σημαίνει, στην περίπτωση της Καρπάθου;
Η κατασκοπεία στην Κάρπαθο δεν είχε τον χαρακτήρα των ταινιών ή των μυστικών υπηρεσιών. Ήταν ένας καθημερινός, σιωπηλός αγώνας.
Οι κάτοικοι έγιναν τα μάτια και τα αυτιά των Συμμάχων – όχι για να κερδίσουν κάτι, αλλά γιατί ένιωθαν πως υπερασπίζονται την ίδια τους την ψυχή.
Ο ψαράς, ο δάσκαλος, η γυναίκα ,τα παιδιά όλοι αυτοί ήταν κομμάτια ενός αόρατου δικτύου που κράτησε το νησί ζωντανό.

Άρα, η Κάρπαθος δεν ήταν απλώς θεατής του πολέμου. Ήταν ενεργό μέρος του αγώνα;

Απολύτως. Ήδη από το 1940, εκατοντάδες Καρπάθιοι πέρασαν μυστικά στην ελεύθερη Ελλάδα και πολέμησαν στο Αλβανικό Μέτωπο.
Όσοι έμειναν πίσω, μπήκαν στη μάχη της πληροφορίας: ενημέρωναν τους Συμμάχους για κινήσεις πλοίων, για ανεφοδιασμούς, για τα ραντάρ των Γερμανών.
Ήταν μια μάχη χωρίς όπλα αλλά με τεράστιο ρίσκο.
Και αυτή η σιωπηλή μάχη είναι που οδήγησε στην αυτοαπελευθέρωση του νησιού, στις 5 Οκτωβρίου 1944.

Μείνατε στη λέξη “αυτοαπελευθέρωση”. Πόσο σπάνιο είναι αυτό;

Είναι μοναδικό. Η Κάρπαθος ήταν το πρώτο νησί του Δωδεκανησιακού Συμπλέγματος που ελευθερώθηκε από μόνη της.
Δεν ήρθαν στρατεύματα να τη σώσουν, οι ίδιοι οι κάτοικοι ύψωσαν την ελληνική σημαία.
Η φράση που γράφτηκε τότε στα έγγραφα — «Η Κάρπαθος ελευθερώθη υπό των τέκνων αυτής» — δεν είναι σύνθημα, είναι ιστορικό γεγονός.
Είναι η στιγμή που ένα μικρό νησί απέδειξε ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται, αλλά κατακτιέται.

Και μετά την απελευθέρωση; Ήρθαν οι Βρετανοί, έτσι δεν είναι;

Ναι. Οι Βρετανοί ήρθαν λίγες μέρες μετά – όχι ως εχθροί, αλλά ως «στρατιωτική διοίκηση».
Η Ελλάδα εκείνη την εποχή ήταν ακόμη μέσα στα Δεκεμβριανά, ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει, και νομικά τα Δωδεκάνησα θεωρούνταν ιταλικό έδαφος.
Έτσι οι Βρετανοί ανέλαβαν προσωρινά.
Ήταν δύο χρόνια δύσκολα — το νησί διοικούνταν από τη Βρετανική Στρατιωτική Αρχή, μέχρι να υπογραφεί η Συνθήκη των Παρισίων το 1947 και να γίνει η Ένωση το 1948.
Αλλά οι Καρπάθιοι είχαν ήδη κάνει το δικό τους βήμα: είχαν πάρει την Ελευθερία στα χέρια τους.

Ποιο είναι, για εσάς, το πιο δυνατό μήνυμα που αφήνει αυτή η ιστορία;

Ότι η Ελευθερία δεν είναι μόνο ζήτημα όπλων ή συνθηκών. Είναι πρωτίστως ζήτημα συνείδησης.
Η Κάρπαθος μας διδάσκει πως ακόμη κι ένας μικρός τόπος μπορεί να γίνει φάρος, όταν υπάρχει ενότητα και ψυχή.
Και ότι η κατασκοπεία — αυτή η “αόρατη” δράση — δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μορφή Ρωμιοσύνης: του Έλληνα που φυλάει Θερμοπύλες χωρίς να το διαφημίζει.

Η εκδήλωση στη Ρόδο τι σημαίνει για εσάς;
Είναι συγκίνηση και δικαίωση μαζί.
Ο Παγκαρπαθιακός Σύλλογος Ρόδου έχει τη σοφία να διαφυλάσσει τη μνήμη με τρόπο ζωντανό.
Η ιστορία δεν είναι για τα βιβλία μόνο, είναι για να την αφηγούμαστε, για να την ακούν τα παιδιά μας.
Η μνήμη είναι ο μόνος τρόπος να μείνουμε ελεύθεροι — και αυτό είναι το μήνυμα αυτής της εκδήλωσης.

Φέτος καλοκαίρι εκδώσατε δυο σημαντικά έργα για την Κάρπαθο, πείτε μας για αυτήν την προσπάθεια;

Εδώ και χρόνια ασχολούμαι με την έρευνα, τη συλλογή και τη μελέτη αρχειακού υλικού — από οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα μέχρι ιταλικά έγγραφα, φωτογραφίες, σφραγίδες, εφημερίδες, χάρτες και καρτ ποστάλ. Κάθε τεκμήριο είναι για μένα μια ζωντανή φωνή, ένα κομμάτι της Ρωμιοσύνης που επέζησε μέσα στους αιώνες.

Οι εκδόσεις μου έχουν αυτόν ακριβώς τον σκοπό: να μετατρέψουν τη σιωπή των αρχείων σε ζωντανό λόγο.
Το βιβλίο “ Οθωμανικά Φορολογικά Κατάστιχα Καρπάθου & Κάσου” είναι μια επιστημονική προσέγγιση της ταυτότητας των νησιών μας μέσα στην Οθωμανική περίοδο — μια απόδειξη πως ακόμη και μέσα στη σκλαβιά, η ελληνική ψυχή συνέχιζε να δημιουργεί, να προσεύχεται, να επιμένει.

Το Λεύκωμα “Κάρπαθος: Ένα Λεύκωμα Μνήμης και Ιστορίας” είναι κάτι πιο προσωπικό. Είναι ένα ταξίδι έξι αιώνων, ένα έργο ζωής που ενώνει εικόνες, ντοκουμέντα και μνήμες σε μια αφήγηση συνέχειας. Δεν είναι απλώς μια έκδοση, είναι προσφορά προς την πατρίδα μου.

Κοινός παρονομαστής και των δύο έργων;
Η αγάπη για τον τόπο και η πεποίθηση ότι η Ιστορία δεν είναι παρελθόν — είναι συνέχεια και ευθύνη.»

Κύριε Βασιλάκη, σας ευχαριστούμε θερμά.
Η ιστορία που μας φέρατε σήμερα δεν είναι απλώς ένα κεφάλαιο του παρελθόντος, είναι μάθημα αξιοπρέπειας και αυτογνωσίας.
Η εκδήλωση του Παγκαρπαθιακού Συλλόγου Ρόδου για την «Κατασκοπεία και την Απελευθέρωση της Καρπάθου» πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 19η Οκτωβρίου 2025, στο Δημοτικό Θέατρο Ρόδου.