Γεώργιος Κακομανώλης: 200 χρόνια από τον «Πατημό» Ολοκαύτωμα της Κάσου (7 Ιουνίου 1824)

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Γεώργιος Ε. Κακομανώλης
Δάσκαλος - Πρώην Δήμαρχος Κάσου
gekakomanolis@gmail.com

«Ρίψας πέτραν με σφενδόνην
ο Θεός της είπε: “Στάσου”.
Κι ως εκ θαύματος εφάνη,
το νησίδιον της Κάσου». (1)

Οι στίχοι αυτοί σκιαγραφούν παραστατικότατα το πετρώδες και άγονο του αναγλύφου της Κάσου, που ανάγκασε τους κατοίκους της, από αρχαιοτάτων χρόνων να στραφούν στη θάλασσα και στη ναυτιλία.
Το «ναυτικό ένστικτο» των Κασίων, ανάγεται στα βάθη των αιώνων, έμφυτο φαίνεται στο DNA τους.

Η Κάσος ιστορείται ως ναυτική δύναμη το πρώτον, από τον Όμηρο, με τη συμμετοχή πλοίων της στον Ελληνικό στόλο που εκστρατεύει στην Τροία, μαζί και με άλλα νησιά της Δωδεκανήσου (Κάρπαθος, Νίσυρος, Κως, κ.λπ.).
Η γεωγραφική της θέση, πλησιέστερο νησί των Δωδεκανήσων στην Κρήτη και νοτιότερο αυτών, συνδέει την ιστορική πορεία της, τόσο με τη Μεγαλόνησο, όσο και με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα.

Η παρουσία της Μινωικής Κρήτης στο νησί, μαρτυρείται από ευρήματα πολιτισμού σε πολλά σημεία του, όπως π.χ. στη Χέλατρο, στο σπήλαιο της Ελληνοκαμάρας κι αλλού.
Μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα, περνά κατά καιρούς στην κυριαρχία Τελχινών, Αχαιών, Δωριέων, Ιωαννιτών Ιπποτών, Βενετών και άλλων κατακτητών.

Στη μακραίωνη πορεία της, η Κάσος σταδιακά αναπτύσσεται ως ναυτική δύναμη, με τον εμπορικό της στόλο συνεχώς να αυξάνει και να εξελίσσεται. Οι Κασιώτες καραβοκύρηδες αναζητούν και βρίσκουν όλο και περισσότερους δρόμους ναυτιλίας, φτάνοντας μέχρι την Οδησσό, τη Μασσαλία, την Τεργέστη, τη Συρία, τη Β. Αφρική και γενικά σε κάθε σημείο της Μεσογείου.

Το 1523 μ.Χ. τα Δωδεκάνησα περνούν στην Οθωμανική κυριαρχία. Η υποδούλωση αυτή είναι σταθμός στην περαιτέρω ιστορική πορεία του νησιού. Η Οθωμανική περίοδος είναι ορόσημο για την ιστορία της Κάσου, αφού καταλήγει στην οδυνηρή κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους, τον “Πατημό” και το Ολοκαύτωμα στις 7 Ιουνίου 1824.

Συνοπτικά, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:
• Οι Κασιώτες καραβοκύρηδες, μετατρέπουν προεπαναστατικά τα εμπορικά καράβια τους σε πολεμικά και πρωτοστατούν στον αγώνα του Έθνους για απελευθέρωση. Δέχονται τα μηνύματα της Φιλικής Εταιρείας, πολλοί γίνονται μέλη της και αγωνίζονται με τόλμη και αυταπάρνηση κατά του εχθρού.

Τα Κασιώτικα καράβια σημειώνουν αξιόλογες επιτυχίες κατά του Οθωμανικού στόλου, κυρίως στη Συρία, την Αίγυπτο και αλλού. Σημαντικότατη είναι η συμβολή των Κασίων στην υποστήριξη του αγώνα των αδελφών Κρητών. Κασιώτικα καράβια αίρουν τον αποκλεισμό που επέβαλαν οι Οθωμανοί στην Κρήτη, αποκρούουν εχθρικές επιθέσεις, ανεφοδιάζουν τους μαχητές της με πολεμοφόδια, τρόφιμα κ.λπ..

Ειδική μνεία αξίζει στον καπετάν Θεόδωρο Κανταριζή, πρωτεργάτη του Κασιακού αγώνα και ένθερμο υπερασπιστή της Κρήτης, που σκοτώνεται στο νησί Θοδωρού του νομού Χανίων, τον Απρίλιο του 1822, στα επινίκια ύστερα από μία επιτυχή απόκρουση Τουρκικής επίθεσης.

• Η διαταγή του Σουλτάνου προς τον Μοχάμεντ Άλι της Αιγύπτου, είναι να εξαλείψει από τον χάρτη αυτό το νησί, που βοηθά την Κρήτη και είναι εμπόδιο στο στρατηγικό σχέδιό του, να καταπνίξει την Επανάσταση.
Μάταιες και ανεπιτυχείς οι προσπάθειες του Χουσεΐν-πασά να πατήσει την Κάσο, που αμύνεται μόνη, τον Μάιο του 1824.

Υπενθυμίζουμε και σημειώνουμε τις συνεχείς εκκλήσεις των Κασίων προς την Κεντρική Διοίκηση, για βοήθεια:
«Δι’ ὄνομα Θεοῦ, κάμετε ἔλεος καὶ δι’ ἡμᾶς τοὺς κατοίκους τῆς Κάσου», έγραφαν. Όμως οι εσωτερικές έριδες και οι εμφύλιες διαμάχες, δεν επέτρεψαν να σταλεί καμιά βοήθεια στην απόμακρη Κάσο.

Η προδοσία του (παλιού υπηρέτη σε Κασιώτικο σπίτι) Ζαχαριά, δίνει στους Τουρκοαιγύπτιους και Τουρκαλβανούς τη δυνατότητα να αποβιβαστούν στην αφύλακτη περιοχή του Αντιπεράτου στις 7 Ιουνίου 1824, να πατήσουν πλέον το νησί και να το μετατρέψουν σε Ολοκαύτωμα.

Δεν αρκεί ο ηρωισμός και η αυτοθυσία των Κασίων αγωνιστών, απέναντι στις υπέρτερες δυνάμεις των Οθωμανών, που κατά εκατοντάδες βγαίνουν στο νησί, καίουν και λεηλατούν τα πάντα στο πέρασμά τους.

Παράδειγμα Ηρωισμού: Ο καπετάν Μάρκος Μαλλιαράκης, αμυνόμενος στην περιοχή της Λαγκάς, απέκτεινε πάρα πολλούς εχθρούς. Συλλαμβάνεται και οδηγείται δέσμιος ενώπιον του Χουσεΐν, όπου σπάζει τις αλυσίδες που τον δεσμεύουν και σκοτώνει τρεις Τούρκους δεσμώτες του, πριν πέσει νεκρός από τα εχθρικά πυρά.

• Τα επακόλουθα του «Πατημού» είναι τραγικά. Χιλιάδες γυναικόπαιδα συλλαμβάνονται, μεταφέρονται και πωλούνται στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Τα απομεινάρια του Κασιακού στόλου πέφτουν στα χέρια των Τούρκων και πολλοί Κασιώτες ναύτες, δια της βίας υπηρετούν ως πληρώματα στα εχθρικά καράβια. Οι ελάχιστοι επιζήσαντες καταφεύγουν κυνηγημένοι σε κοντινά νησιά της Δωδεκανήσου, στην Κρήτη, κυρίως όμως στις Κυκλάδες (Νάξος, Αμοργός, Μήλος, Σύρος, Πάρος κ.λπ.). Μετά το 1829 αρχίζουν και πάλι να επιστρέφουν στο νησί και να ανασυντάσσονται - υπό τον Οθωμανικό ακόμα ζυγό - ως ναυτική δύναμη.

• Η ανάπτυξη της Κασιακής ναυτιλίας του 19ου και 20ού αιώνα, είναι αλματώδης. Ο «ατμός» μετατρέπει σιγά-σιγά τα καράβια σε ατμόπλοια και οι καραβοκύρηδες του νησιού γίνονται «εφοπλιστές», που οι εξελίξεις τους οδηγούν σε «νέον πεδίον δόξης λαμπρόν». Με έδρα την Ερμούπολη της Σύρου αναπτύσσονται σημαντικές ναυτιλιακές εταιρείες Κασίων εφοπλιστών όπως π.χ. των: Ρεθύμνη και Κουλουκουντή, Πνευματικού, Μαυρολέων κ.ά.

Τα ναυπηγεία και το Νεώριον Σύρου, πρωτοστατούν στην νέα εποχή της ελληνικής ναυτιλίας έχοντας ως ιδιοκτήτες τούς Κασιώτες Μηνά Διακάκη από το 1925 έως το 1950 και Μηνά Ρεθύμνη από το 1950 έως το 1968. Ο Κασιακός εφοπλισμός βαθμηδόν επεκτείνεται και «παγκοσμιοποιείται» με τις ναυτιλιακές εταιρείες του να μεταφέρονται σταδιακά στον Πειραιά, στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη. Σε όλα σχεδόν τα πλοία Κασίων εφοπλιστών, υπηρετούν πληρώματα από την Κάσο.

• Ο διακεκριμένος Κασιώτης ποιητής Δ. Ι. Αντωνίου, ήταν κατ’ επάγγελμα πλοίαρχος του εμπορικού ναυτικού και στις γέφυρες των πλοίων που υπηρέτησε επί 40 περίπου χρόνια, εμπνεύστηκε πολλά από τα ποιήματά του.

• Ο Εμμανουήλ Γ. Κουλουκουντής, πατριάρχης του Κασιακού εφοπλισμού με πρωτοποριακές ιδέες και οράματα, εμπνέεται και πρωτοστατεί στην προμήθεια από τους Έλληνες εφοπλιστές, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου των πλοίων “Liberty”, που συμβάλουν στην εντυπωσιακή ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας.

• Αξίζει να αναφέρουμε τη σημαντική συμβολή Κασίων εργαζομένων στη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ. Αρχίζουν να μεταναστεύουν στην Αίγυπτο από το 1859 και να αναπτύσσουν σημαντικές παροικίες στις παρίσθμιες πόλεις: Πορτ-Σάιντ, Σουέζ, Ισμαηλία, Πορτ Φουάτ, αλλά και στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο.

• Ο Εμμανουήλ Χατζηδάκης ξεκινώντας από την Κάσο με το καράβι του «Ελλάς», ύστερα από ένα πολύμηνο και περιπετειώδες ταξίδι, φτάνει το 1877 στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης. Τελικά το 1878 εγκαθίσταται στην Αργεντινή, γίνεται πλοίαρχος σε πολεμική ακταιωρό, διοικεί το λιμάνι του Μπουένος Άιρες και περιβάλλεται από ιδιαίτερες τιμές.

• Ο πρώτος πλοηγός που πέρασε τη διώρυγα του Παναμά το 1914, ήταν ο Κασιώτης πλοίαρχος Νικήτας Μαυράκης.

• Η Οθωμανική κυριαρχία στα Δωδεκάνησα τελειώνει το 1911 και τα νησιά γνωρίζουν νέους κατακτητές.

Η Ιταλοκρατία είναι αιτία νέων αγώνων, για την πολυπόθητη «ένταξη στον εθνικό κορμό». Οι Κασιώτες εφοπλιστές και πάλι πρωταγωνιστούν ως κύριοι χρηματοδότες οργανώσεων που αγωνίζονται για την αποτίναξη του Ιταλικού ζυγού στο εξωτερικό. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά την αμέριστη οικονομική στήριξη της Δωδεκανησιακής νεολαίας Αμερικής από τους: Μανώλη Κουλουκουντή, Αντώνη Παππαδάκη, Νικόλαο Μαυρή, (που διετέλεσε πρώτος γενικός διοικητής Δωδεκανήσου μετά την Ενσωμάτωση) και άλλους επιφανείς Κασίους.

• Αξιοσημείωτη εφοπλιστική παρουσία έχουν επίσης οι οικογένειες: Γιάνναγα, Χατζηλία, Μάρκου, Νικολάου, Λεντάκη, Βιντιάδη, Σιτινά, Κουτλάκη, Ζαχάρη κι άλλες.

• Η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα στις 31 Μαρτίου 1947, είναι αφετηρία για την ανασυγκρότηση και το νέο ξεκίνημα της Κάσου, στη σύγχρονη εποχή.

Η ανοικοδόμηση που έγινε στις δεκαετίες του 1950 και 1960, έχει δώσει σήμερα τη θέση της σε νέα ζητούμενα.
Ο χαρακτηρισμός της Κάσου ως «Ηρωικής Νήσου», από την Εθνική Αντιπροσωπεία το 2018, είναι μία πρώτη δικαίωση για τους αγώνες και τη διαχρονική προσφορά των Κασίων στο Έθνος.

Είναι αλήθεια, ότι εμείς οι Κασιώτες θεωρούμε πως το νησί μας υπέστη ένα είδος «ιστορικής αδικίας» και τούτο διότι η επικέντρωση στην αναμφισβήτητη προσφορά της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών στην επανάσταση, έχει σχεδόν εξαφανίσει τη συμβολή της Κάσου στον Εθνικό αγώνα. Και οι ιστορικοί και η Ελληνική Πολιτεία την έβλεπαν στο περιθώριο - ίσως και λόγω της γεωγραφικής της θέσης - παρ’ όλο που αυτή «μόνη» και τα Ψαρά έγιναν ολοκαύτωμα και κατεκάησαν κυριολεκτικά από τους Οθωμανούς.

Σήμερα, 200 χρόνια μετά τον «Πατημό», τα νέα ζητούμενα, δηλαδή οι απαραίτητες και θεμελιώδεις ανάγκες του νησιού, είναι παγκοίνως γνωστά. Το κράτος πρέπει να ενσκήψει σ’ αυτά και να βοηθήσει ποικιλοτρόπως τους ανθρώπους του ακριτικού νησιού μας, που αγωνίζονται για ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ και ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ με σεβασμό στην Ιστορία, την Παράδοση και το Φυσικό του Περιβάλλον.

Αυτή η ανάπτυξη και η δημογραφική ανάταξη είναι η καλύτερη εγγύηση, για την εθνική ύπαρξη στη ευαίσθητη περιοχή του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, τόσο στις σημερινές συνθήκες, όσο και στα μελλούμενα. Είναι η μόνη ορθή στρατηγική στις σύνθετες γεωπολιτικές εξελίξεις της περιόδου που διανύουμε.
Ευελπιστούμε, ότι η Ελληνική Πολιτεία, θα επιδείξει σοφά και έμπρακτα, το ενδιαφέρον της, για την Κάσο, με αίσθημα ευθύνης απέναντι στην Ιστορία της (2).

Σημειώσεις:
(1) Σε μερικά δημοσιεύματα, οι στίχοι της εισαγωγής, αποδίδονται στον Αλέξανδρο Σούτσο, ενώ σε άλλα στον Παναγιώτη Συνοδινό.
(2) Πρόσφατα ενάλια ευρήματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στον βυθό πέριξ της Κάσου, ενισχύουν έτι περαιτέρω την ιστορική της θέση.

Βιβλιογραφία
• Βουλή των Ελλήνων: Μικρή Ιστορία της Δωδεκανήσου, 1997.
• Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτης: Η συμβολή της Κάσου εις την Επανάστασιν του 1821, Αθήναι 1950.
• Κ.Ν.Φραγκούλη: Λεύκωμα της Κάσου, Εν Πορτ-Σάϊδ 1921.
• Πολιτιστικόν Ίδρυμα Δωδεκανήσου «Κλεόβουλος ο Λίνδιος»: To Ιερόν Ολοκαύτωμα της Κάσου, Αθήνα 1994.
• Τρύφωνος Ε. Ευαγγελίδου - Μ Μιχαηλίδου - Νουάρου: Ιστορία της νήσου Κάσου, Εν Αθήναις, 1935.