Δρ. Μελίνα Φιλήμονος - Τσοποτού: Τα νησιά, τα μουσεία και οι φύλακες

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η
Δρ. Μελίνα Φιλήμονος - Τσοποτού
Επίτιμη Διευθύντρια Αρχαιοτήτων

Τα πρόσφατα πρωτοφανή γεγονότα στη Νίσυρο αναδεικνύουν ένα ακόμη ζήτημα, που ίσως αποτελεί και την πηγή της πρωτόγνωρης αναστάτωσης που βιώνει τούτες τις μέρες το νησί.

Αναφερόμαστε στα κριτήρια που απαιτούνται για τον διορισμό αρχαιοφυλάκων στα μικρά νησιά του Αιγαίου.
Τη δεκαετία του '70 υπήρχαν φύλακες σε όλα τα νησιά. Ήταν ντόπιοι, απόφοιτοι Γυμνασίου, που γνώριζαν καλά τον τόπο τους και τα αρχαία. Έκαναν περιοδείες, παρακολουθούσαν τις εκσκαφές, λίγες τότε, ασκούσαν έλεγχο στους οικισμούς, έπαιρναν πληροφορίες από τους συντοπίτες που τους εμπιστεύονταν, κουβαλούσαν μόνοι τους τα αρχαία στις αρχαιολογικές συλλογές και συνέτασσαν επιμελημένες μηνιαίες αναφορές. Χάρις σε αυτούς σώθηκαν σημαντικές αρχαιότητες που σήμερα γεμίζουν τις προθήκες στα νέα μουσεία των νησιών.

Την εποχή εκείνη αρχαιολογικά μουσεία διέθεταν μόνον η Ρόδος και η Κως, ήδη από την εποχή της Ιταλοκρατίας. Τη δεκαετία του '80 ξεκίνησε δειλά το πρόγραμμα της δημιουργίας διαχρονικών μουσείων στα μικρά νησιά από τις εφορείες αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, στο Καστελλόριζο αρχικά και στη συνέχεια στη Σύμη, την Κάλυμνο (στο αρχοντικό Βουβάλη), τη Λέρο και την Αστυπάλαια. Μετά το 2000 και με ευρωπαικά χρηματοδοτικά προγράμματα, ιδρύθηκαν μουσεία στην Κάρπαθο, Κάσο, Νίσυρο, Κάλυμνο, στη Σύμη (αρχοντικό Χατζηαγαπητού) και πρόσφατα στην Τήλο. Με το μουσείο της Χάλκης που ετοιμάζεται, η εφορεία θα έχει ιδρύσει αρχαιολογικά μουσεία σε όλα τα νησιά, μεγάλα και μικρά.

Εν τω μεταξύ, οι παλιοί αρχαιοφύλακες είχαν ήδη συνταξιοδοτηθεί και τα νέα μουσεία κινδύνευαν να μείνουν αφύλακτα. Η ελληνική διοίκηση έχει εκσυγχρονιστεί και υπάρχει πλέον το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού, το γνωστό ΑΣΕΠ, το οποίο καθορίζει ως βασικό προσόν για τον διορισμό αρχαιοφύλακα το πτυχίο από τα ΙΕΚ αρχαιοφυλάκων και την πιστοποιημένη γνώση ξένης γλώσσας. Η εντοπιότητα δεν αναφέρεται πουθενά ως κριτήριο επιλογής.

Με τα παραπάνω κριτήρια έγιναν τα προηγούμενα χρόνια κάποιες τοποθετήσεις μονίμων φυλάκων στα αφύλακτα μουσεία. Πόσοι από αυτούς παρέμειναν στη θέση τους; Φυσικά κανείς! Όλοι οι νεοδιορισθέντες, μετά από λίγους μήνες παραμονής στα νησιά, ζήτησαν μετάθεση και επέστρεψαν στα σπίτια και στις οικογένειές τους. Οι ελάχιστοι που έμειναν, καθόλου τυχαία, είναι ντόπιοι. Αυτό ήταν απολύτως δικαιολογημένο και αναμενόμενο. Γιατί η «νησιωτικότητα», που όλοι σήμερα επικαλούνται, καθορίζει διαφορετικά τη ζωή στα νησιά από αυτήν στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Έτσι, τα νησιά και τα μουσεία εξακολουθούν να παραμένουν χωρίς φύλακες αναδεικνύοντας για άλλη μία φορά πόσο λάθος είναι ορισμένες αποφάσεις που λαμβάνονται οριζόντια. Γιατί, οι άνθρωποι που μένουν μόνιμα στα νησιά είναι αυτοί που ξέρουν καλά τον τόπο, τα εμφανή και αφανή αρχαία, τα κρυμμένα ξωκκλήσια, τους παραδοσιακούς οικισμούς. Γνωρίζουν τα χωράφια και τα αγροτόσπιτα που αίφνης μεταμορφώνονται σε πολυτελείς βίλες. Αποτελούν μέλη της μικρής κοινωνίας του νησιού, έχουν μεγαλώσει σ' αυτό, γνωρίζουν και γνωρίζονται. Χαίρονται για το μουσείο που προβάλλει την ιστορία του τόπου τους, το νιώθουν δικό τους, και ας μην έχουν επίσημη πιστοποίηση για τη γνώση μιας ξένης γλώσσας. Έτσι κι αλλιώς, μια χαρά συνεννοούνται με τους τουρίστες.

Ας προταχθεί επιτέλους το κριτήριο της εντοπιότητας για τους αρχαιοφύλακες των μικρών νησιών. Μόνον έτσι θα υπηρετούν τις αρχαιότητες νέοι άνθρωποι που είναι εξοικειωμένοι με τον τόπο, είναι βέβαιο ότι θα παραμείνουν σε αυτόν και δεν επιφυλάσσουν δυσάρεστες εκπλήξεις με ολέθριες επιπτώσεις για τις μικρές κοινωνίες των νησιών.