Μαρία Καρίκη: Όταν κυριαρχεί ο φόβος…

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Μαρία Καρίκη
Ψυχολόγος, Msc

Κάθε συναίσθημα είναι θεμιτό μέρος της ανθρώπινης φύσης μας. Οι άνθρωποι μοιραζόμαστε τα ίδια συναισθήματα σε όλο τον κόσμο. Τόσο τα θετικά συναισθήματα όσο και τα αρνητικά συναισθήματα είναι ψυχικές αντιδράσεις που συμβαίνουν πάντα για κάποιο λόγο. Μπορεί να πυροδοτηθούν είτε από ένα ερέθισμα που διαδραματίζεται στη ζωή του ανθρώπου είτε μετά από τη συσσώρευση πολλών «καταστάσεων» που εσωτερικεύει κανείς. Η διαχείρισή τους είναι σημαντική, ώστε το άτομο να καταφέρει να προχωρήσει παρακάτω και να μην καθηλωθεί σε κάποιο δυσάρεστο κυρίως συναίσθημα.

Προτού εκδηλωθεί ένα συναίσθημα, πρέπει να θυμόμαστε ότι πάντα προηγείται μια σκέψη που συνδέεται με αυτό. Ο τρόπος που ερμηνεύουμε ένα γεγονός θα επηρεάσει καταλυτικά το συναίσθημά μας για αυτό. Αν σκεφτούμε αρνητικά, καταστροφικά, το συναίσθημα θα είναι αρνητικό. Αντίθετα, αν μπορέσουμε να σκεφτούμε θετικά ή αν προσπαθήσουμε να εκλογικεύσουμε όσο είναι δυνατό το ό,τι μας απασχολεί, ίσως καταφέρουμε να διασφαλίσουμε ένα θετικό συναίσθημα ή έστω μια ήρεμη, ελεγχόμενη συναισθηματική αντίδραση.

Τι γίνεται, όμως, συγκεκριμένα με τον φόβο; Αρχικά, είναι ένα συναίσθημα που εξελικτικά υπάρχει για να μας προστατεύει από κινδύνους και απειλές. Πράγματι, αναγνωρίζοντας προκαταβολικά ο άνθρωπος ότι μπορεί με κάποιον τρόπο να υποστεί ζημιά από κάτι, μπορεί το συναίσθημα του φόβου να τον αποτρέψει από το να το κάνει ή να το επιλέξει ή να το πλησιάσει. Στη σημερινή εποχή, ωστόσο, ο φόβος είναι πολύ πιο κυρίαρχος από ό,τι είθισται. Οι άνθρωποι εύκολα πανικοβάλλονται, τρομοκρατούνται, ταράζονται και αυτό μπορεί να έχει μια ένταση και μια διάρκεια που να φτάσει μέχρι και να τους δυσλειτουργεί.

Για να προκύψει το συναίσθημα του φόβου ως συναίσθημα, σημαίνει ότι έχουμε πριν σκεφτεί κάτι που μας αγχώνει αρκετά και που θεωρούμε ότι θα έχει αρνητική έκβαση για εμάς. Ο φόβος προκύπτει, δηλαδή, από αγχώδεις σκέψεις ως επί των πλείστων. Όσο περισσότερο σκεφτόμαστε αυτές τις σκέψεις, τόσο περισσότερο μπορεί να μας ακινητοποιήσει ο φόβος και να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα της ζωής μας: την καθημερινότητά μας, τη συμπεριφορά μας, τις αντιδράσεις μας, τις επιλογές μας, τις σχέσεις μας με τους άλλους, το εύρος των κινήσεών μας, τον ύπνο μας, τη διάθεσή μας, την όρεξη για φαγητό, την ψυχική μας ηρεμία γενικότερα.

Ο φόβος πυροδοτεί, συνήθως, μια αποφευκτική στάση απέναντι στη ζωή. Επειδή ο κίνδυνος και η απειλή αναπαράγονται συνέχεια στο μυαλό του ατόμου, εκείνο προτιμά να αποφεύγει ό,τι το στρεσάρει. Έτσι, όμως, αυτοπεριορίζεται αρκετά και ανατροφοδοτεί περισσότερο τις αρνητικές του σκέψεις μέσα στον περιορισμό και την αδράνεια, δημιουργώντας έναν αρνητικό φαύλο κύκλο εντός του. Η «ζώνη ασφαλείας» του ανθρώπου που φοβάται συνεχώς μοιάζει να είναι το μόνο μέρος που μπορεί προσωρινά να νιώσει καλά. Αν δεν συνειδητοποιήσει τι του συμβαίνει κι αν δεν αναζητήσει βοήθεια, μπορεί να εγκλωβιστεί για πολύ καιρό μέσα σε αυτό το μοτίβο.

Για να σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο, πρώτα θα πρέπει να εστιάσουμε στις σκέψεις μας. Τι είναι αυτό που συνεχώς σκεφτόμαστε και μας φέρνει σε αυτή τη θέση; Ποια επαναλαμβανόμενα αρνητικά σενάρια αναπαράγουμε μέσα στην ημέρα εντός μας; Πόσο έχουμε πείσει τον εαυτό μας ότι αυτά είναι αληθή και ότι πράγματι θα συμβούν; Το πρώτο, λοιπόν, σημείο παρέμβασης είναι η γνωσιακή αναδόμηση. Να εντοπίσω αυτές τις αρνητικές σκέψεις και να διερευνήσω πόσο υγιείς και ρεαλιστικές είναι.

Η μετάβαση δεν θα γίνει φυσικά από τη μία στιγμή στην άλλη, αλλά χρειάζεται επιμονή και συνεχή προσπάθεια προκειμένου να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις που έχουν εδραιωθεί πίσω από αυτές τις σκέψεις. Η αυτοπαρατήρηση και ο διαρκής εσωτερικός αντίλογος είναι τα εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να αναθεωρήσουμε τις επιβαρυντικές μας σκέψεις και να τις επαναφέρουμε στις σωστές τους διαστάσεις.

Ο φόβος, δυστυχώς, διαστρεβλώνει την πραγματικότητα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Μεγεθύνει, πολλαπλασιάζει, τρομοκρατεί, πανικοβάλλει, ενώ ταυτόχρονα νοθεύει τις καλές μας σκέψεις και γεμίζει τον άνθρωπο με πολλές αμφιβολίες. Όσο πιο νωρίς το αντιληφθούμε αυτό και φροντίσουμε να κάνουμε κάτι, τόσο πιο διαχειρίσιμος θα είναι αυτός ο φόβος. Διαφορετικά, κινδυνεύουμε να κυριαρχήσει μέσα μας και να ορίζει περαιτέρω κάθε νέα σκέψη μας και ανάλογα κάθε πράξη μας. Οι φαύλοι κύκλοι πρέπει να «σπάνε». Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσεις τον φόβο είναι να τον δεις κατάματα, να αναγνωρίσεις από πού ξεκινάει και να ενδυναμώσεις τόσο τον εαυτό σου, ώστε να μπορεί να αντιταχθεί σε ό,τι παράλογη σκέψη σου προβάλλει το συναίσθημα αυτό!