Οι Άγγλοι έρχονται στην Κάρπαθο

Rodiaki NewsRoom

Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 81 χρόνια από τις 17 Οκτωβρίου 1944 που ήρθαν οι Άγγλοι στην Κάρπαθο. Προτού αναφερθούμε στο ιστορικό της άφιξης τους, χρειάζεται να περιγράψουμε την κατάσταση που επικρατούσε στην Κάρπαθο.

Την νύχτα της 4ης Οκτωβρίου 1944 φεύγουν οι τελευταίοι Γερμανοί και αφήνουν πίσω τους Ιταλούς: Αστυνομία, Τελωνοφυλακή, ορισμένους υπαλλήλους, 34 άοπλους εθελοντές, 56 στρατιώτες εθελοντές που υπηρετούσαν στις πυροβολαρχίες και προτού φύγουν οι Γερμανοί και ανατινάξουν τις πυροβολαρχίες τούς άφησαν ελεύθερους, συνολικά γύρω στους 140.

Επίσης, όταν αποχωρούσαν οι Γερμανοί, με τα πλοία που ερχόντουσαν από την Ρόδο να τους πάρουν, έφεραν 100 περίπου Ιταλούς αιχμαλώτους και τους άφησαν στην Κάρπαθο για να μην τους ταΐζουν. Μεταξύ αυτών και τον Sergio Gattuli, που πριν από 48 μέρες τον είχαν πάρει στη Ρόδο. Συνολικά στην Κάρπαθο έμειναν γύρω στους 240 Ιταλοί, που οι περισσότεροι έμεναν στα Πηγάδια.

Μεταξύ των αξιωματικών ήταν ο λοχαγός Armando Amenduni, που οι Γερμανοί διόρισαν πολιτικό Διοικητή της Καρπάθου και έμενε στην Βαλαντού στο Απέρι. Στο Απέρι, στους Λώρους, έμενε ο υπολοχαγός Enio Grimaldi με τον υπασπιστή του Roseli. Υπηρετούσε στο λογιστικό γραφείο της Compamia Commando, ήταν προφυματικός, έπασχε από πνευμονία και δεν τον πήραν οι Γερμανοί στην Κρήτη με τους άλλους Ιταλούς αιχμαλώτους. Στην Κάρπαθο έμεινε ο υπολοχαγός Antonio Di Carlo, παντρεμένος με Καρπαθιά, υπεύθυνος για την τροφοδοσία των Ιταλών. Στα Πηγάδια έμενε ο Διοικητής της Αστυνομίας Maresciallo Enrico Penna.

Οι Ιταλοί είχαν να αντιμετωπίσουν 300-400 Καρπάθιους εξοπλισμένους με τα όπλα που οι ίδιοι εγκατέλειψαν όταν παραδόθηκαν στους Γερμανούς: Γύρω στους 200-300 Μενεδιάτες, 70 Αρκασιώτες, 15 Πηγαδιώτες, 5 Απερίτες, 5 Ολυμπίτες. Τα όπλα ήταν ιταλικά, εκτός από ένα γερμανικό τουφέκι που βρήκε ο Μανώλης Σκούλος εγκαταλελειμμένο στο Βρόντη από λιποτάκτη Γερμανό. Δεν είχαν στρατιωτική εκπαίδευση, όμως πλεόναζε ο πατριωτικός ενθουσιασμός. Ο μόνος που είχε στρατιωτική εκπαίδευση ήταν ο Γεώργιος Παραγιουδάκης, πρώην λοχίας στον Ελληνικό στρατό, ο οποίος στο σπίτι και καφενείο του Λευτέρη Χατζηνικήτα στα Πηγάδια οργάνωσε εθνοφρουρά με στρατιωτικούς κανονισμούς.

Το πρωί της επομένης που έφυγαν οι Γερμανοί, επαναστάτησαν οι Καρπάθιοι εναντίον των Ιταλών. Η επανάσταση άρχισε από τις Μενετές και εξελέγη Επαναστατική Επιτροπή που μετέφερε το μήνυμα και στα άλλα χωριά. Την δοξολογία που ακολούθησε στον Μητροπολιτικό Ναό παρακολούθησε ο λοχαγός Amenduni με άλλους Ιταλούς αξιωματούχους.

Μέχρι στις 7 Οκτωβρίου είχαν εκλεγεί επιτροπές από όλα τα χωριά της Καρπάθου που συνήλθαν στο Απέρι και εξέλεξαν Παγκαρπαθιακή Επιτροπή αποτελούμενη από τον γραμματέα της Μητρόπολης Χριστόφορο Σακελλαρίδη, τους ιατρούς Ιωάννη Οικονομίδη και Φραγκίσκο Σακελλαρίδη, και τους δικηγόρους Ιωάννη Γιαννάκη και Δημήτριο Καπετανάκη.

Η Παγκαρπαθιακή Επιτροπή άρχισε διαπραγματεύσεις με τους Ιταλούς που δεν ενδιαφέρονταν τόσο για εξουσία, αλλά για τους τύπους και την προσωπική τους ασφάλεια μέχρι να καταλάβουν οι Σύμμαχοι την Κάρπαθο. Στις 9 Οκτωβρίου επήλθε συμφωνία μεταξύ της Παγκαρπαθιακής Επιτροπής και των Ιταλών, στην οποία αντέδρασαν οι Μενεδιάτες. Έτσι, στις 11 Οκτωβρίου έγινε δεύτερη συνεδρίαση στη Μητρόπολη, παρουσία των τοπικών επιτροπών.

Θυμάμαι που είχαμε μαζευτεί ένα γύρω από το γεφύρι του Απερίου, όταν έρχεται από τα Πηγάδια ένα φορτηγό με καμιά τριανταριά Μενεδιάτες που άρχισαν να πυροβολούν στον αέρα. Το αυτοκίνητο πέρασε το γεφύρι και σταμάτησε στη μέση του δρόμου δίπλα στη Μητρόπολη, όπου συνεδρίαζε η Επιτροπή με τους Ιταλούς. Δυο-τρεις από τους οπλοφόρους άρχισαν να ρίχνουν χειροβομβίδες στην ρεματιά και άλλοι δύο, με τα τουφέκια πάνω στην καμπίνα του αυτοκινήτου, σκόπευαν μια άσπρη πέτρα απέναντι, δίπλα σ’ ένα μάκελο στην πλαούλα του Μελετή. Έτσι πείστηκαν οι Ιταλοί και αναίρεσαν τις τελευταίες τους αντιρρήσεις.

Το άλλο μεγάλο πρόβλημα που έπρεπε να διακανονιστεί ήταν το επισιτιστικό. Φεύγοντας οι Γερμανοί, έδωσαν πέντε-έξη τσουβάλια αλεύρι σε γνωστούς και φίλους τους και πούλησαν στους εμπόρους της Speza 10 περίπου τόνους τρόφιμα με τα οποία θα έκαναν την διανομή, χωρίς προοπτική να έλθουν άλλα τρόφιμα. Από την άλλη μεριά, οι Ιταλοί είχαν εξασφαλισμένη την διατροφή τους. Έτσι, παρά την αντίδραση των Ιταλών, ορισμένοι επαναστάτες κατέβηκαν από τις Μενετές στα Πηγάδια και παραβίασαν την ιταλική στρατιωτική αποθήκη. Εκτός από τους Μενεδιάτες και μερικοί Πηγαδιώτες επωφελήθηκαν. Οι Σύμμαχοι έπρεπε να ειδοποιηθούν για την κατάσταση που επικρατούσε.

Σ’ αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις βρίσκονται οι πατριώτες που είναι πρόθυμοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους και να διαθέσουν την περιουσία τους. Το μόνο μέσο που υπήρχε να αναλάβει την αποστολή και να ενημερώσει τους Συμμάχους στην Αίγυπτο ήταν η Immacolata, δυο τόνων καΐκι των Μιχάλη Πιττά και Κώστα Λαμπρίδη, που μαζί τους οι Μανώλης Πατσουράκης, Γιώργης Χριστοδούλου, Λάζαρος Κοσμάς, Νίκος Σταματάκης και Σοφοκλής Οικονομίδης αποφάσισαν να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους. Η αποστολή, εφοδιασμένη με επιστολή από την Παγκαρπαθιακή Επιτροπή, θα ενημέρωνε την Ελληνική Κυβέρνηση ότι ύψωσαν την ελληνική σημαία και κήρυξαν την Ένωση της Καρπάθου και Κάσου με τη Μητέρα Ελλάδα και την καλούσαν να έλθει να καταλάβει τα δυο νησιά.

Με ανακούφιση είδαν και οι Ιταλοί την αποστολή της Immacolata. Μετά τον πόλεμο, ο Ennio Grimaldi στην αναφορά στο Ιταλικό Γενικό Επιτελείο Στρατού αναφέρει: «Μια μικρή ομάδα τολμηρών Καρπαθίων, πήγε στην Αίγυπτο με μια βάρκα και ειδοποίησε το Βρετανικό Αρχηγείο ότι το νησί ελευθερώθηκε».

Στις 10 Οκτωβρίου η Immacolata ξεκίνησε από το Φοινίκι, σταμάτησε στην Κάσο για να εφοδιαστεί με πυξίδα και χάρτες, και υπό δύσκολες καιρικές συνθήκες διέσχισε την Μεσόγειο και στις 13 Οκτωβρίου έφτασε στο Abukir της Αιγύπτου. Η Συμμαχική Υπηρεσία Πληροφοριών τους έκλεισε σ’ ένα δωμάτιο με φρουρό για να περάσουν τη νύχτα και το πρωί, με την Immacolata, και με τη συνοδεία Έλληνα ναύτη, έφτασαν στην Αλεξάνδρεια όπου οι Άγγλοι πήραν τις καταθέσεις τους.

Το πρωί της 15ης οι Άγγλοι έστειλαν στην Κάρπαθο δυο αναγνωριστικά αεροπλάνα για να επαληθεύσουν τις καταθέσεις τους και αργά τη νύχτα τους ενημέρωσαν ότι την επομένη θα αναχωρούσαν για την Κάρπαθο. Με βάση τις συμπληρωματικές πληροφορίες που τους έδωσαν για τις οχυρώσεις και τα ναρκοπέδια του νησιού, οι Άγγλοι κατέστρωσαν το σχέδιο της αποβίβασής τους.

Το πρωί της 16ης οι Άγγλοι φόρτωσαν από 15 τόνους γαλέτες στα αντιτορπιλικά Terpsichore και Cleveland. και το απόγευμα της ίδια μέρας αναχώρησαν για την Κάρπαθο υπό τον Commander J. Dennis, κυβερνήτη του Terpsichore και ορισμένες στρατιωτικές δυνάμεις. Επί του Terpsichore επέβαινε ο Έλληνας λοχαγός Γεώργιος Γενναρόπουλος.

Το πρωί της 17ης Οκτωβρίου 1944 τα αντιτορπιλικά Terpsichore και Cleveland μπήκαν στον κόλπο των Πηγαδίων ενώ, για προληπτικούς λόγους, δυό βομβαρδιστικά beaufighters πετούσαν πάνω από το λιμάνι. Το ένα έριξε μια μεγάλη ελληνική σημαία που έπεσε στη Δαματρία, την πήραν οι Απερίτες και την έστησαν στη Μητρόπολη. Μόλις η παρουσία των αντιτορπιλικών έγινε αντιληπτή από τα πιο κοντινά χωριά, Καρπάθιοι αξιωματούχοι και αρκετοί άλλοι άρχισαν να κατεβαίνουν στα Πηγάδια.

Θυμάμαι που αρκετές γυναίκες και παιδιά είχαμε μαζευτεί ένα γύρω από το γεφύρι του Απερίου και με ανυπομονησία θέλαμε να μάθουμε νέα, αλλά κανείς από αυτούς που πήγαν στα Πηγάδια δεν είχε επιστρέψει. Έτσι, όταν μια γυναίκα συνέστησε: «Και δεν πάμε κι εμείς να δούμε τι συμβαίνει», χωρίς δεύτερη προτροπή, καμιά εκατοστή γυναίκες και παιδιά πήραμε τον δρόμο για τα Πηγάδια.

Είχαμε φτάσει στην Αγία Αγκάρα, εκεί που ο αυτοκινητόδρομος περνά πάνω από ύψωμα Κεφάλι που οι Γερμανοί είχαν φυλάκιο, και για να σε αφήσουν να περάσεις έπρεπε νά ’χεις γραφτή άδεια από την Gestapo στο Απέρι. Μόλις είδα το φυλάκιο εγκαταλελειμμένο, με τα δάκτυλα του δεξιού μου χεριού έσφιξα το μπράτσο του αριστερού, για να βεβαιωθώ πως δεν έβλεπα όνειρο.

Όταν φτάσαμε στα Πηγάδια, εκεί που ο δρόμος περνά μπροστά από τον υγειονομικό σταθμό, συναντήσαμε μια ομάδα πεζοναύτες που περιπολούσε την περιοχή. Φτάσαμε κοντά στο λιμάνι και ικανοποιημένοι πήραμε ποδαρόδρομο τον δρόμο της επιστροφής. Στην συνέχεια, οι Άγγλοι, με την συνδρομή των Καρπάθιων επαναστατών, άρχισαν να συγκεντρώνουν τους Ιταλούς στην πλατεία του Διοικητηρίου.

Εξίσου ενθουσιασμένοι με τους Καρπάθιους, για την άφιξη των Άγγλων, ήταν και οι Ιταλοί. Όταν επιστρέψαμε στο Απέρι, ένα φορτηγό κατέβαινε γεμάτο Ιταλούς αιχμαλώτους. Μεταξύ αυτών ήταν και ένας Ιταλός prigantiere με ένα μπουκάλι κρασί, και όπως το αυτοκίνητο περνούσε μπροστά από το προαύλιο του καφενείου του Τσαγκάρη, άρχισε να χαιρετά τους θαμώνες με ακράτητη αγαλλίαση.

Το ίδιο βράδι ο ραδιοφωνικός σταθμός του BBC του Λονδίνου ανακοίνωσε: «Μοναδικόν εις τα χρονικά του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, θα παραμείνη ασφαλώς το γεγονός της απελευθερώσεως της νήσου Καρπάθου, οι κάτοικοι της οποίας, αν και τελείως απομονωμένοι από τον ελεύθερον κόσμον, κατόρθωσαν να εξοπλισθούν με τον οπλισμόν του εχθρού και επαναστατήσαντες, τον ηνάγκασαν να παραδοθεί άνευ όρων και να ελευθερώσουν μόνοι των και χωρίς καμμίαν εξωτερικήν βοήθειαν την ωραίαν νήσον των».

Έτσι στις 17 Οκτωβρίου 1944 η Κάρπαθος, μαζί με το Καστελόριζο (απελευθερώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1943) και την Σύμη (απελευθερώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1944), περιέρχεται υπό Συμμαχική κυριαρχία και νέα ιστορική περίοδος αρχίζει για την Κάρπαθο.

Την επομένη στις 18:00 τα δύο αντιτορπιλικά αναχώρησαν για την Αλεξάνδρεια, αφήνοντας τον λοχαγό Γενναρόπουλο και έναν υπολοχαγό με 27 πεζοναύτες για να προστατεύσουν την. Κάρπαθο και να επιλύσουν τα επείγοντα προβλήματα του νησιού και με τη συνεργασία των τοπικών αρχόντων φρόντισαν για την διανομή των γαλετών.

Φεύγοντας τα αντιτορπιλικά πήραν μαζί τους 248 Ιταλούς και 12 Γερμανούς αιχμαλώτους. Οι Ιταλοί πίστευαν ότι θα τους έπαιρναν στην Νότιο Ιταλία που είχαν καταλάβει οι Σύμμαχοι. Αλλά όπως αναφέρει ο υπολοχαγός Antonio Di Carlo: «Μόλις τα αντιτορπιλικά βγήκαν από το λιμάνι, αντί να τραβήξουν νότια και μετά δυτικά, νότια της Κρήτης προς την Ιταλία, έβαλαν πλώρη για την Αλεξάνδρεια».

Στις 28 Οκτωβρίου ήλθε το καταδρομικό Black Prince με ένα φορτηγό και δύο μεταγωγικά μεταφέροντας 300 Ινδούς στρατιώτες με μία κινητή πυροβολαρχία, αυτοκίνητα, μηχανικό και άλλα εφόδια. Επίσης, στις 16 Δεκεμβρίου έφτασε το φορτηγό «Κορυτσά» με άλλους 150 Ινδούς στρατιώτες. Η Κάρπαθος έπρεπε να προφυλαχθεί από τους Γερμανούς που διέθεταν ισχυρές δυνάμεις στην Ρόδο και Κρήτη. Οι Γερμανοί δεν είχαν τα μέσα, αλλά μπορούσαν να εξαπολύσουν επιδρομές, όπως έγινε στην Τήλο.

Σε μια έκρηξη που συνέβη στο λιμάνι, έξη Ινδοί έχασαν την ζωή τους. Αργότερα, το μνημείο που τους έστησαν στον Σάνταλο βανδαλίστηκε. Εκτός από την άμυνα του νησιού οι Ινδοί άρχισαν και την εκκαθάριση των ναρκοπεδίων όπου ένας αξιωματικός έχασε τη ζωή του. Μετά την απελευθέρωση της Ρόδου, οι Άγγλοι έφεραν Γερμανούς αιχμαλώτους οι οποίοι εκκαθάρισαν τα ναρκοπέδια στο Βρόντη και στον Μακρύ Γιαλό.

Οι Άγγλοι εκκαθάρισαν το λιμάνι από τις νάρκες και προσέλαβαν γύρω στους 200 εργάτες που ξεφόρτωναν τα πλοία με φορτηγίδες και τα φόρτωναν στα αυτοκίνητα. Μετά την απελευθέρωση της Ρόδου, οι μεταφορές γινόντουσαν με τα φορτηγά «Κάσος» και «Σύμη», με μοτοζάτερες και καΐκια. Άλλα καΐκια πήγαιναν στον Πειραιά, και αρκετοί Καρπάθιοι μπήκαν στην υπηρεσία συμμαχικών φορτηγών πλοίων που ταξίδευαν στη Μέση Ανατολή.

Εκτός από την άμυνα, οι Άγγλοι φρόντισαν και για τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα του νησιού. Καθιέρωσαν την διανομή τροφίμων με δελτίο σε προσιτές τιμές, που έφερναν με το φορτηγό Κορυτσά από την Αλεξάνδρεια και μέσω της UNRRA, ανάλαβαν την διανομή μεταχειρισμένων ρούχων και παπουτσιών σε καλή κατάσταση. Παράλληλα το στρατιωτικό ιατρείο στα Πηγάδια πρόσφερε δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ψέκαζαν με DDT για να καταπολεμήσουν την ελονοσία.

Για να δώσουν δουλειά στον ντόπιο πληθυσμό εκτελούσαν αναπτυξιακά έργα. Στην Αρκάσα έφτιαξαν τσιμεντένιο αρδευτικό σύστημα προς εξοικονόμηση νερού και στα Πηγάδια άρχισαν την κατασκευή νοσοκομείου στο Νιοχώρι, όπου αργότερα κτίστηκε το δημοτικό σχολείο, και προσέλαβαν εργάτες που έφτιαχναν παράγκες και διόρθωναν δρόμους. Συνολικά οι Άγγλοι απασχολούσαν γύρω στα 500 άτομα.

Την οργάνωση των δικαστηρίων ανέλαβε ο λοχαγός Wuting και της Αστυνομίας ο inspectors MacDonald. Στην αρχή έφεραν Ελληνοκυπρίους αστυνομικούς, και μετά από σύντομη εκπαίδευση τους αντικατέστησαν Καρπάθιοι. Στην νότιο Κάρπαθο, τοποθέτησαν τηλεφωνικά σύρματα που συνέδεαν τους αστυνομικούς ή ένα από τα κεντρικά καφενεία του κάθε χωριού Για την μεταφορά των μηνυμάτων στην βόρειο Κάρπαθο προσέλαβαν τον Μανώλη Κοσμά. Επίσης άρχισε να λειτουργεί το ταχυδρομείο με διευθυντή τον Λογοθέτη Διακίδη και άρχισαν να έρχονται γράμματα και δέματα από την Αμερική.

Προς ενημέρωση, οι Άγγλοι εκτύπωναν ενημερωτικό δελτίο στα Ελληνικά και Αγγλικά στο τυπογραφείο του Φωκά και στο προαύλιο του καφενείου του Γιάννη Φράγκου τοποθέτησαν χάρτη της Ευρώπης όπου σημείωναν την εξέλιξη του πολέμου.

Οι Άγγλοι κράτησαν τους Podesta που διόρισαν οι Ιταλοί, εκτός από τον Ιταλό Paolo Crocianti που διόρισαν οι Γερμανοί στις Μενετές-Αρκάσα, και αντικατέστησαν με τον γνωστό πατριώτη δικηγόρο Γιάννη Γιαννάκη. Ακολούθησαν δημοτικές εκλογές υπό την επίβλεψη των Άγγλων με νόμιμες δημοκρατικές διαδικασίες.

Επειδή αρκετοί Δωδεκανήσιοι, λόγω της έλλειψης τροφίμων, κατέφυγαν στην Τουρκία από τα γερμανοκρατούμενα Δωδεκάνησα, οι Άγγλοι δημιούργησαν στρατόπεδο προσφύγων στον Αφιάρτη για 4500 πρόσφυγες που έφεραν από την Τουρκία, στους οποίους πρόσφεραν διατροφή και περίθαλψη. Επίσης, δεύτερο στρατόπεδο δημιούργησαν στην Κάσο για τους Ιταλούς, που και αυτοί για τον ίδιο λόγο πήγαν στην Τουρκία.

Οι Άγγλοι φρόντισαν και για την λειτουργία των ελληνικών σχολείων και μέχρι να τακτοποιηθούν τα οικονομικά των δήμων ανέλαβαν την μισθοδοσία των δασκάλων. Στα Πηγάδια που δεν υπήρχε σχολικό κτίριο παρεχώρησαν το Κονάκι, και επειδή υπήρχε έλλειψη ελληνικών βιβλίων έφεραν από την Κύπρο. Θυμάμαι που όταν έφτασε το καταδρομικό Black Prince πήραν όλα τα παιδιά του σχολείου στο λιμάνι και με μια ατμάκατο μας πηγαινοφέρναν από το καταδρομικό. Δυο-τρεις ναύτες έδιναν από μια σοκολάτα στον καθένας μας και μας έκαναν μια βόλτα μέσα στο καταδρομικό.

Μετά το τέλος του πολέμου, οι Άγγλοι άρχισαν να αποχωρούν σταδιακά από την Κάρπαθο και στις 31η Μαρτίου 1947, όταν παρέδωσαν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, μια νέα ιστορική περίοδος αρχίζει για την Κάρπαθο.

πηγή: anamniseis.net