Εύρη Βαρίκα-Μοσκόβη: Η Καρπάθια εργάτρια του πνεύματος

Rodiaki NewsRoom

Tου Μανώλη Δημελλά από το karpathianrevolution.gr

Έγραψαν ότι ήταν η συνέχεια της Κλεοβουλίνης της Ρόδιας και της Ήριννας της Τήλιας. Πως ήταν μια από τις πιο αξιόλογες εργάτριες των γραμμάτων της Δωδεκανήσου.

Στα σίγουρα αν η Εύρη Βαρίκα-Μοσκόβη δεν είχε γεννηθεί γυναίκα, αλλά γεννιόταν ως ένας λευκός άντρας, θα είχε πολλά περισσότερα προνόμια και το έργο της θα είχε γνωρίσει πολύ μεγαλύτερη διάδοση. Μάλιστα είναι βέβαιο ότι θα είχε επηρεάσει ακόμα πιο πολλούς ανθρώπους. Αυτό που της ταιριάζει και δεν ακούγεται συχνά στο θηλυκό γένος, είναι το επίθετο πατριώτισσα!

Αρκεί να σκεφτούμε ότι στη χώρα μας οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά στις δημοτικές εκλογές του 1934. Για να ψηφίσουν σε βουλευτικές εκλογές πέρασαν ακόμα 22 χρόνια, αφού για πρώτη φορά μπήκαν στο παραβάν στις 19 Φεβρουαρίου του 1956.

Σε ένα απόλυτα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και μόλις μια τετραετία πριν από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, γεννήθηκε στο Όθος της Καρπάθου, το 1910, η Εύρη Βαρίκα - Μοσκόβη.

Έζησε την πρώτη φάση της Ιταλοκρατίας στο νησί και το 1924, η οικογένειά της μετακόμισε στην Κηφισιά.
Γονείς της ήταν ο Ανδρέας και η Ζαχαρούλα Βαρίκα. Παππούς ήταν ο Βασίλης Ασλανίδης, άλλαξε όμως το επώνυμο, πιθανόν λόγω του χαρακτήρα του, τόσο που δεν σήκωνε τα αστεία, του έμεινε το παρατσούκλι Βαρίκας και κάπως έτσι τα επόμενα χρόνια το «προίκισε» στην υπόλοιπη γενιά του.

Η Εύρη ήταν τέταρτη κόρη στη σειρά. Αδέλφια της ήταν η Αλεξάνδρα, η Ευδοξία, η Περσεφόνη, ο Βάσος, ο Ευάγγελος και ο Τηλέμαχος.

Διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα στον τόπο της, στη συνέχεια βρέθηκε στο γειτονικό χωριό, το Απέρι, στην Αστική Σχολή (Ημιγυμνάσιο).

Είχε δάσκαλο τον Παναγιώτη Χρυσοχέρη, σπουδαίο εκπαιδευτικό και Σχολάρχη Απερίου, ένας από εκείνους που άφησαν ιστορία στο νησί με το διδακτικό τους έργο.

Ο πατέρας της, Ανδρέας Βαρίκας, διετέλεσε Δήμαρχος στο Όθος, είχε αναπτύξει αντιστασιακή δράση και αναγκάστηκε να φύγει από την ιταλοκρατούμενη Κάρπαθο, όπως συνέβη με αρκετούς Καρπάθιους που θεωρήθηκαν ανεπιθύμητοι από τους κατακτητές.

Από τα πρώτα της χρόνια φανέρωσε την κλίση της στα γράμματα, σπούδασε στην Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία και στο Ωδείο Αθηνών.

Αρχικά εργάστηκε στο Μπενάκειο ίδρυμα Κηφισιάς, στη συνέχεια στο «Λύκειο Αθηνών» στην Κυψέλη, στην Δραματική σχολή του σκηνοθέτη Μιχάλη Κουνελάκη, στη Δραματική σχολή Νέου Θεάτρου του Κώστα Ζαρούκα, καθώς και στο Ελληνικό Ωδείο.

Παντρεύτηκε τον Συμιακό δημοσιογράφο, Γιάννη Μοσκόβη. Αδελφός του εκπαιδευτικού, λογοτέχνη και μεταφραστή Βασίλη Μοσκόβη.

Η Εύρη αρθρογραφεί με πάθος από την εφηβεία της! Κείμενα και άρθρα διαβάζουμε σε διάφορα έντυπα που εκδίδονται τόσο στην Αθήνα όσο και το εξωτερικό.

Συχνά δημοσιεύονται άρθρα της στην εφημερίδα «Δωδεκανησιακή Αυγή», στην ίδια εφημερίδα συναντάμε και ένα αφιέρωμα σε κείνη:

«Ανώτερη γυναίκα η Εύρη, με τη μόρφωσή της με την πείρα που έχει από την πολύχρονη βιοπάλη, με τα ευγενικά της αισθήματα αφοσιώθηκε ολότελα στην ιδέα μας που τόσο η ίδια συντελεί στην προαγωγή της, με την ανάμειξή της στο Κυριακάτικο Δωδεκανησιακό σχολείο, που από αυτό θα βγουν άξιοι πατριώτες…»

Όμως δεν είναι μονάχα ο κοντυλοφόρος, η Εύρη συμμετέχει ενεργά στις δράσεις των αλύτρωτων Δωδεκανησίων. Στο τέλος της δεκαετίας του ’20 ιδρύθηκε στην Αθήνα ένα σωματείο που άφησε ιστορία, πρόκειται για την Δωδεκανησιακή Νεολαία της Αθηνών.

Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του είχε ο Καρπάθιος δικηγόρος Μηνάς Νικολαΐδης. Ακόμη ένα Σωματείο, αυτή τη φορά οργανωμένο από γυναίκες, ιδρύθηκε το 1931. Οδηγός του μια εμπνευσμένη και σπουδαία γυναίκα, η Αντιγόνη Ζουρούδη.

Η μάνα της Δωδεκανήσου, όπως έμεινε η Αντ. Ζουρουδή, κάλεσε τις γυναίκες της Δωδεκανήσου που ζούσαν στην Αθήνα και τον Πειραιά να βοηθήσουν, η καθεμία όπως μπορούσε.

Η Εύρη Βαρίκα μαζί με τις αδελφές της, συμμετείχε ενεργά στις προσπάθειες της εποχής με στόχο τη διάδοση της απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου και της ένωσης των νησιών με τη μάνα Ελλάδα.
Την ίδια εποχή οι γυναίκες της Δωδεκανήσου, που ζούσαν στην Αθήνα και τον Πειραιά, οργανώθηκαν σε δύο μεγάλα και σπουδαία σωματεία. Το ένα είναι η «Δωδεκανησιακή Μέλισσα» και το άλλο οι «Διανοούμενες Δωδεκανήσιες Γυναίκες».

Οι Διανοούμενες Γυναίκες είχαν την τόλμη και έγραψαν διαμαρτυρία η οποία εστάλη «εις όλας τας γυναίκας του πολιτισμένου κόσμου», αφού εξέλεξαν Επιτροπή την οποία αποτελούσαν οι:
Πασ. Σαλιγγάρου, Εύρη Βαρίκα, Κάκια Μένδρη, Αικ. Χατζησταυρή, Αντιγόνη Ζουρούδη, Αικ. Σακλαρίδου και Τ. Καραμούζη.

Η Επιτροπή αυτή εκπαίδευσε και 50 Δωδεκανησίες αδερφές νοσοκόμες για τον Ερυθρό Σταυρό ενώ μέχρι τότε δεν ήταν επιτρεπτό «ως μη Ελληνίδες υπήκοοι».

Αλλά και στη διοικούσα επιτροπή της «Δωδεκανησιακής Μέλισσας», ανάμεσα στις πρωτεργάτριες ξεχωρίζουμε την Εύρη:

Κ. Ζαχάρη, Εκ. Γιωργαντά, Ειρ. Μοσκόβη, Εύρη Βαρίκα, Αντωνίου, Ολυμπίτου, Ιωαννίδου και Καραντώνη.
Μάλιστα όπως καταγράφει ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Κυριάκος Μιχ. Χονδρός:

«Η Εύρη Βαρίκα, λόγια από την Κάρπαθο, απευθύνει μέσω του ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών, έκκληση σε κάθε Δωδεκανήσια γυναίκα ώστε να δείξει «δια θυσιών μεγάλων ότι πράγματι είναι γνήσιοι απόγονοι των γυναικών του Σουλίου, της Σπάρτης και του Μεσολογγίου», αφού προηγουμένως περιέγραψε τα μαρτύρια τα οποία υπέστησαν επί 30 χρόνια οι Δωδεκανήσιοι.

Η έκκλησή της είχε μεγάλη απήχηση στις καρδιές των γυναικών.
Άλλες έτρεξαν να εγγραφούν πρόθυμα εθελόντριες νοσοκόμες, άλλες να πλέξουν μάλλινα είδη για τους στρατιώτες και το πλέον συγκινητικό η δωρεά της Καλλιρόης Μπενέττα, η οποία πρόσφερε στην κεντρική Επιτροπή Δωδεκανησίων το χρυσό ρολόι της υπέρ του αγώνα».

Ακόμα μια δράση, που οφείλουμε να μην παραλείψουμε, είναι το κυριακάτικο Δωδεκανησιακό Σχολείο κι αυτό έργο της ακούραστης Αντιγόνης Ζουρούδη.

Η Εύρη, μια εκ των δασκάλων, μάθαινε γράμματα στους μικρούς Καρπάθιους των Αθηνών και του Πειραιά. Πρώτος στόχος ήταν οι μαθητές να διδαχθούν την ιστορία της Δωδεκανήσου και την ιστορία του Ελληνικού Έθνους!

Αρχές του 1950, με ελεύθερα πια τα Δωδεκάνησα, η Εύρη επικεντρώνεται στο διδακτικό της λειτούργημα αλλά και στη μεγάλη της αγάπη που είναι η γραφή. Το πρώτο της βιβλίο τυπώνεται στις αρχές του 1950 με τίτλο «Παιδικές χαρές και λύπες». Ένα βιβλίο γεμάτο αληθινή συγκίνηση, συμπόνια, κατανόηση και ανθρωπιά, όπως γράφει ο λογοτέχνης και συνιδρυτής της Ετ. Ελλήνων Λογοτεχνών, Φοίβος Δελφής (εφ. «Η Ροδιακή» 14.3.1963).

Μετά από την έκδοση του πρώτου βιβλίου της ακολούθησε ένας χείμαρρος αψεγάδιαστου και σε πολλές στιγμές αυθεντικού και πρωτότυπου γραπτού λόγου. Μεταξύ άλλων η Εύρη Βαρίκα - Μοσκόβη έγραψε για τις Δωδεκανήσιες ποιήτριες της αρχαιότητας (Ήριννα και Κλεοβουλίνη), για το Δωδεκανησιακό Δημοτικό τραγούδι, για τη «Δωδεκανήσια γυναίκα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα». Επίσης μελέτησε τον Εθνικό ποιητή μας Κωστή Παλαμά, τον Γεώργιο Δροσίνη, τον Μιλτιάδη Μαλακάση.

Ξεχωρίζουμε ένα από τα πρώτα της βιβλία αφιερωμένο στην Κάρπαθο. Πρόκειται για το βιβλίο με τίτλο «Στα Καρπάθικα τρίστρατα», στο οποίο περιλαμβάνονται οκτώ ηθογραφικά διηγήματα.

Η Εύρη μάς μεταφέρει στην Κάρπαθο στις δύσκολες εποχές της. Με τους ήρωες να παλεύουν για τη ζωή και να μας συγκινούν με την ειλικρίνεια, το θάρρος και την αυταπάρνηση τους.

Ένα από τα άρθρα της, που δημοσιεύθηκε το 1960 στην εφημερίδα «ΤΟ ΕΘΝΟΣ», με θέμα τι άλλο την Κάρπαθο, θα αναγνωριστεί και η Εύρη θα βραβευτεί. Πολύ πριν από την τουριστική ανάπτυξη η Εύρη είναι μια από τους πρώτους αρθρογράφους που θα υμνήσουν την Κάρπαθο. Αν ήταν άντρας σίγουρα θα το θυμόμασταν!

Το 1976 εκδίδεται το βιβλίο της «Η Κάρπαθος ζη με τις αιώνιες παραδόσεις της». Μέσα στις 100 σελίδες του ξεδιπλώνονται τα μεγάλα έθιμα, όπως τα εφτά, ο κλήδονας, η κλωστή του Μάρτη, ο γάμος, το δημοτικό τραγούδι, αλλά και σημαντικές θρησκευτικές στιγμές της Καρπάθου, όπως τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Ένα πλήθος λαογραφικών στοιχείων συνδυασμένων με την καθάρια και τόσο ευαίσθητη γλώσσα της Εύρης, απογειώνουν τη φαντασία του αναγνώστη.

Κρατώ μια κριτική του λογοτέχνη Φαίδωνα Ηλιάδη (Λούσιφερ) για την Εύρη:
«Στη λογοτεχνία μας, ευτυχώς που βρίσκονται αυτά τα αριστουργήματα, θα τα έλεγα φολκλόρ ντοκιμαντέρ, του είδους του βιβλίου σας και εν χάνονται εικόνες τόσο της ντοπιολαλιάς όσο και της ηθογραφίας ιδίως των νησιών μας, του βουνού και του κάμπου».

Η Εύρη Βαρίκα έχει ανεκτίμητη προσφορά στα Δωδεκανησιακά γράμματα, λάτρεψε και ύμνησε την Κάρπαθο, μια πατριώτισσα που έπρεπε να ήταν πολύ πιο γνωστή στον τόπο της.

Ποτέ δεν είναι αργά να προσπαθήσουμε και να τη γνωρίσουμε
Να απαιτήσουμε από τις ντόπιες αρχές να τυπώσουν τα έργα της, τα βιβλία της να γίνουν μαθήματα-διδαχές για τις νεότερες γενιές.

Κι είναι περίεργο, πώς σε μια μητριαρχική κοινωνία, όπως η Κάρπαθος, μια τόσο δημιουργική γυναίκα να μην προβάλλεται, να μην μοιραζόμαστε την αύρα και τη δροσιά των γραπτών της.

Πηγές
«Η σπουδαία συμβολή των Δωδεκανησίων στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο του ‘40», άρθρο του Μιχ. Χονδρού στην εφ. «Η Ροδιακή»
https://www.rodiaki.gr/article/350384/h–spoydaia–symbolh–twn–dwdekanhsiwn–ston–ellhno–italiko–polemo–toy-40

Γιώργος ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ, «Καρπαθιακή λαογραφία και λογοτεχνική γραφή: Το έργο της Εύρης Βαρίκα-Μοσκόβη και του Κώστα Κυζούλη», σ. 143-176.

«Η Κάρπαθος ζη με τις αιώνιες παραδόσεις της», Εύρη Βαρίκα - Μοσκόβη, Αθήνα 1976