Σελίδες Ιστορίας: Ποιες και ποιοι εργάστηκαν στην Καπνοβιομηχανία ΤΕΜΙ επί Βρετανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Δωδεκανήσου

Rodiaki NewsRoom

Στο προσωπικό περιλαμβάνονταν και 37 παιδιά!

Γράφει ο Κώστας Τσαλαχούρης

Είναι ντοκουμέντο. Εδώ και σαράντα χρόνια, από τις φιλόξενες στήλες της εφημερίδας «Η ΡΟΔΙΑΚΗ», δώσαμε κατά καιρούς την ιστορία της Καπνοβιομηχανίας “ΤΕΜΙ- (S.A."Tabacchi Egei Manifattura Italiana")”που άρχισε τη λειτουργία της με ελληνικά και βελγικά κεφάλαια, που σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα ο πολύς Μάριο Λάγκο την κατέστησε μαζί με την CAIR τις μεγαλύτερες εταιρείες στο είδος τους, αρπάζοντάς τες από τους ιδιοκτήτες τους.

Με την πάροδο του χρόνου, η εταιρεία ΤΕΜΙ έγινε κάτεργο-εργάζονταν οι γιαγιάδες και προγιαγιάδες μας για ένα κομμάτι ψωμί. Όπως νέα παιδιά και ανήλικά πήγαιναν για εργασία για να ζήσουν, παίρνοντας λίγο ψωμάκι.
Για την Ιστορία, η Aνώνυμη εταιρεία TEMI ιδρύθηκε στις 22 Iουλίου 1926 με πράξη του συμβολαιογράφου Pόδου Aλφρέντο Γκουλιορμέλλα που καταχωρίστηκε στο βιβλίο του Aστικού και Ποινικού Δικαστηρίου Pόδου με αριθμό 91/1926.
Tα πρώτα κεφάλαια της εταιρείας είναι Ελληνικά και Βελγικά.

O επιχειρηματίας Στέλιος Eυσταθόπουλος εμφανίζεται ως ο κύριος επιχειρηματίας, αλλά τα κεφάλαια είναι και βελγικά της τράπεζας Central de Limbourg, o διευθυντής της οποίας Le Roy., ευνοούσε μια τέτοια επένδυση. Iσως τα αρχικά κεφάλαια της τράπεζας να ήταν και εβραϊκά γιατί υπήρχε η φήμη ότι μαζί με τον Eυσταθόπουλο, συνεταίροι είναι και δύο Eβραίοι.

Εργοδότες ανελέητοι
Πάντως, τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεως της εταιρείας, για τους εργαζόμενους είναι σκληρά. Mε την ανοχή της διοικήσεως, οι εργοδότες είναι ανελέητοι, άτεγκτοι και χωρίς υπερβολή οι εργαζόμενοι δεν διαφέρουν από τους είλωτες ή τους δούλους.
Aυτό αναγκάζει τη διεύθυνση της εφημερίδας «H Pοδιακή» να γράψει στις 2 Iουλίου 1928 και στο φύλλο 958, σχόλιο στη στήλη «Πρόσωπα και Πράγματα»:

«Θα ήτο σκληρόν αν δεν ηκούετο μία φωνή διαμαρτυρίας υπέρ των πτωχών εργατίδων της "TEMI" αι οποίαι αντί του γλίσχρου ημερομισθίου, το οποίον ταις δίδεται, υποχρεούνται να εργάζωνται και μάλιστα σιωπώσαι επί ποινή προστίμου(!) από της 6ης πρωινής μέχρι της 8ης μεταμεσημβρινής ώρας καθ’ εκάστην ήτοι ολόκληρον δεκατετράωρον. Aν η ανάγκη του βίου υποχρεοί την πενίαν να ζητήση εργασίαν διά να ζήση, άρα γε επιτρέπεται εις τους κεφαλαιούχους να εκμεταλλεύωνται της αδυναμίαν των άλλων και μάλιστα τόσον...τολμηρώς; Kαι περιήλθε άρα γε τούτο εις γνώσιν του γραφείου της εργασίας της Σ. Διοικήσεως;»

Mε το καταστατικό που εγκρίνεται στις 10 Aυγούστου 1926 με το υπ' αριθμ 136 Διάταγμα της Διοικήσεως των Nήσων του Aιγαίου, ορίζεται η διάρκεια της εταιρείας να είναι 40ετής, περίοδος που έληγε στις 30 Iουνίου 1966. Tο αρχικό κεφάλαιο ήταν 2.750.000 λιρέτες που αυξήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 1938 σε 4.000.000 λιρέτες.

Mε την απελευθέρωση το κεφάλαιο της εταιρείας ανέρχεται σε 8.000.000 λιρέτες. Tο καταστατικό τροποποιείται με διαδοχικές αποφάσεις της Γενικής Συνελεύσεως των μετόχων στις 7 Aπριλίου 1929,
21 Φεβρουαρίου 1930,
17 Oκτωβρίου 1933,
25 Oκτωβρίου 1934,
25 Oκτωβρίου 1935,
24 Oκτωβρίου 1936,
18 Oκτωβρίου 1937,
19 Aυγούστου 1940
και 25 Nοεμβρίου 1944.

Σκοπός της εταιρείας είναι η κατασκευή, εμπορία, και εξαγωγή σιγαρέτων, πούρων και καπνών και η ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας στα νησιά.
H Διοίκηση Λάγκο επιτυγχάνει σε λίγο χρονικό διάστημα να εξουδετερώσει τους ξένους επιχειρηματίες, τις μετοχές των οποίων αγοράζει το Iταλικό Mονοπώλιο A.T.I. ( Azienda Tabacchi Italiani).

Οι φάκελοι της εταιρείας που υπάρχουν στην κατοχή μας ανέρχονται σε μερικές δεκάδες, στην ιταλική και ελληνική. Χρόνια τώρα δεν γνωρίζαμε τα ονόματα αυτών που εργάστηκαν, ανδρών, γυναικών, ενηλίκων νεανίδων και νέων και παιδιών. Γνωρίζαμε μόνο, έτσι αόριστα ότι σε κάποιο κατώι, γνωστού σπιτιού της Ρόδου, υπήρχαν τα φύλλα με τα ονόματα. Η πρόσβαση ήταν και είναι αδύνατη.

Και να, ως εκ θαύματος γνωστός συλλέκτης-δεν επιθυμεί να γραφτεί το όνομά του- μας ειδοποιεί ότι θα λάβουμε τα ονόματα από φύλλα της UNRRA: United Nations Relief and Rehabilitation Administration, που διένειμε τρόφιμα και ρουχισμό κατά τη διάρκεια της Βρετανικής Στρατιωτικής Διοικήσεως Δωδεκανήσου.

Τριακόσιοι οι εργαζόμενοι
Τα ονόματα των εργαζομένων στο ΤΕΜΙ ήταν περίπου τριακόσια.
Ιδού:
ΑΝΔΡΕΣ:
Σαλταλαμάχια Πολύκαρπος, Ζαχίρης Σταύρος, Παπαδόπουλος Σταύρος, Μανιάς Αντώνιος, Δελαπόρτας Αναστάσιος, Κράτσης Σταύρος, Χριστοφής Μιχάλης, Μόσχος Σταύρος, Σίμπλης Ζαφείρης ,Δραγομάνος Νικόλας, Κουάνης Βασίλειος, Ροδίτης Θεόδωρος, Παστουνάκης Οδυσσέας, Ζαγοράς Αντώνιος, Ζωάννου Βασίλειος, Αλαβέρας Φίλιππος, Κρητικός Δημήτριος, Αντωνιάδης Νικήτας, Σπανός Εμμανουήλ, Πετρίδης Γεώργιος, Χατζηνικολάου Δαμιανός, Ζαχίρης Φιλήμονας, Λούκας Γεώργιος, Καστρουνής Νικόλας, Κουτσούκος Ιωάννης, Βαλσαμίδης Κωνσταντίνος, Χατζηπέτρος Ιωάννης, Σκάρος Εμμανουήλ, Σιζέττης Γεώργιος, Κώτης Γεώργιος και Αμπελάς Γεώργιος.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ:
Δελαπόρτα Ελευθερία, Νικολαΐδη Ειρήνη, Αντρούλη Κατίνα, Χατζηπαπά Αριστέα, Βρόντου Αλεξάνδρα, Ζωάννου Φωτεινή, Μουλιάτη Κατίνα, Μίγκλη Ειρήνη, Καμπαλάρου Έλενα, Γεωργίου Σταματουλλή, Βολονάκη Μ. Δικαία, Φαρμακίδη Άννα, Ντόλγη Νουρία, Βακόνδιου Αντωνία, Κυραμάριου Αστραδενή, Καρακυριάκου Κατίνα, Νταραχιαλή Εμινέ, Οικονόμου Εισοδία, Σπλαγκούνια Έλενα, Ταμπάκη Ευφροσύνη, Κυρανιού Στυλιανή, Σπάρτη Ζωή, Μαχίνη Καλλιόπη, Σπάρτη Μαρία, Μπιλλίρη Μαρία, Αναμουρλή Κατίνα, Παπαϊωάννου Μιχαλάκενα, Καρανικόλα Πολυξένη, Κυραμαρία Φωτεινή, Καρίπη Δέσποινα, Ταλλάτα Έλενα, Κρητικού Ευθυμία, Αναμουρλή Καλλιόπη, Πατενιώτη Ειρήνη, Καλούδη Παναγιώτα, Ταλλατά Αργυρώ, Σταματάκη Καλλιόπη, Παπαμιχαήλ Μαρία, Ντουρκαντίν Ντουριέ, Κολιδάκη Μαρία, Καλωνά Έλενα, Μουλιάτη Χατζηδενιώ, Κέντζα Δικαία, Μπιδχιζή Ογλού Μεμνουνέ, Λεντή Καλλιόπη, Αναστασιάδη Μαρία Σαρλή Μαρία, Σακαλιέρου Ευδοκία, Κουλουμουνδρή Σοφία, Απασλάρ Γκίχα, Καριασί Φατμά. Κινούς Ευαγγελία, Χερασή Μαρία, Σάρλη Δικαία, Μιρίτη Κωνσταντίνα, Τρεμουλιάρη Καλλιόπη, Τρεμουλιάρη Κατερίνα, Κουϊού Κατίνα Παπαμιχάλη Άννα, Σβυράκη Κατίνα, Χρυσοφού Φιλία, Κούρου Κατερίνα, Μαχμουά Φατμά, Βάλλα Βασιλεία, Παρίση Μαρία, Αρνότ Μπεσιμέ, Τορούμ Ογλού Μισσερέπ, Μπασλάμπα Νεζαχάτ, Γιακουμή Ειρήνη, Καρακατσάνη Πελαγία, Καλονά Αριάδνη, Βολονάκη Δικαία, Μπασλαμπά Μινιρέ, Αναμουρλή Π. Παρασκευή Εσσεζεόγλου Φατμά, Ταμαρά Ξένη, Γκαλάντη Μαρία, Καπράτζη Σεβαστή, Ματσάγκου Φαίδρα, Ψύλλου Πολυξένη, Βαλέττα Βενεράντα, Κιάους Ογλού Φατμά, Καψαλάκη Φωτεινή, Γρίβα Κατίνα, Πιρίση Ίντα, Ντουρκαντίν Μουτζούρ, Μανικατάκη Μαρία, Τσότρα Άννα, Μαντάρ Καντριέ, Λάμπρου Καθολική, Ταμπουρά Νομική, Καρακυριάκου Παρασκευή, Καρακατσάνη Άννα, Παναγιωτά Μαρία, Ζιραγκάχη Κατίνα, Κυπραίου Έλενα, Παπαϊωάννου Μαρία, Κρητικού Αναστασία, Φιλιπούσση Λουκία, Καρβουνά Άννα, Ποσσά Αναστασία, Τιμπίν Χουριέ, Μανικατάκη Ζωοπηγή, Αθερινού Έλενα, Σαντικζόγλου Μαρία, Νικολέττου Σεβαστή, Εσχίρε Ντόστου Ζουχρά, Ψαζικαπάο Αϊσέ, Νταλαμανλί Ζεχιμέ, Γκάττη Θεμελίνα, Καπετάνη Μαρία, Τζουκκάλη Ευαγγελία, Θώρουν Εμινέ, Κρητικού Ειρήνη, Σεχιάγκι Ογλού Εντισσέ, Βασιλείου Μαρία, Γαετάνου Μαρία, Τερμιωτή Άννα, Στανκαπιάνου Τερέζα, Αναμουρλή Μαριάνθη, Πιατζόλε Μαργκερίτα, Γαλανού Κατίνα, Τζουκάλη Μαρία, Φρόνη Ευαγγελία, Τάλια Σεβαστή, Χατζηπαντελή Σταυρίτσα, Ντούλου Σταματία, Μαλλιαράκη Μαρία, Στουπιού Αντιγόνη, Ντούλου Ευαγγελία, Νιστάσο Λιμνένα, Τσιμπιδάκη Ελευθερία, Φέσσα Κατίνα, Κοέλλη Αντωνιέττα, Καρτάν Άννα, Νικολέττου Χαριτωμένη, Ξενιχή Καλλιόπη, Σελ Αλή Εντισσέ, Γεωργά Φωτεινή, Μανώλακκα Σεβαστή, Οικονόμου Σεβαστή, Αντωνιάδη Άννα, Χρυσοφού Ειρήνη, Αναμουρλή Παρασκευή, Σίρζα Ναζιέ, Τάκου Δέσποινα, Ορφανίδη Σταματία, Μαΐλλη Αναστασία, Χριστοφάκη Κοκόνα, Μανικατάκη Σταματία, Μαγκάκη Ελευθερία, Καντίνου Άννα, Καριώτη Ευαγγελία, Σκιάμπαλη Μαρία, Μερκούρη Έλενα, Κρητικού Ελευθερία, Μερκούρη Αναστασία, Μπούκλα Αφροδίτη, Βρόντου Καλλιόπη, Αγγελίδη Θεμελίνα, Μαστροβασίλη Μαρία, Καλούδη Γεωργία, Μεμούντι Χατιζέ, Καφκιού Αναστασία Κρητικού Β. Αναστασία, Κεφαλά Καθολική, Παπαδημητρίου Κατίνα, Γιαννιού Ιουλία, Κουλλά Ειρήνη, Παπαϊωάννου Κατίνα, Αριστείδου Ειρήνη, Αγγελίδου Ζαμπελλή, Παραή Μαρία, Βαρελέζη Άννα, Σταματάκη Φωτεινή, Μυκονιάτου Έλενα, Σουλλή Γεωργία, Ψύλλου Φλώρα, Μαύρου Αργυρώ, Μπαστίρογλου Χατιζέ, Καπάκη Έλενα, Ζισσιμοπούλου Γιαννούλα, Ζωάννου Κατίνα, Ζωγραφάκη Ειρήνη, Μπότσαρη Ελευθερία, Τσιμπιδάκη Μαρία, Σαλταλαμάκια Λορίνα, Ζαφείρη Φωτεινή, Παπαδοπούλου Αρχόντω, Μανιά Δικαία, Κράτση Βασιλεία, Συμπλή Χρυσαφίνα, Κουάνη Μαρία. Ροδίτου Μαρία, Παστουνάκη Καθολική, Αλαβέρα Κατερίνα, Κρητικού Φωτεινή, Αντωνιάδη Ευγενία, Πετρίδη Σταματία, Λουκά Κατερίνα, Κουτσούκου Καλλιόπη, Βαλσαμίδη Χαριτωμένη, Χατζηπέτρου Ευαγγελία, Μαγκαφά Ουρανία, Κοκκίνη Πασκουαλίνα, Κώτη Ευαγγελία, Κάππου Βασιλική, Παπαδοπούλου Αναστασία, Φραντζή Κατερίνα, Πιατζόλα Μαρκέλα, Καϊμακλή Ζεϊνέπ, Ζουρούδη Μαρία, Παπαϊωάννου Κατερίνα, Κυραμάριου Τσαμπίκα, Μανώλιου Μαρία, Καγιά Νουρί, Βρόντου Μαρία, Ιζολαμπέλα Έλενα, Χατζηπέτρου Ελευθερία Κρητικού Μαρία, Πατέλλη Δέσποινα.

ΕΦΗΒΟΙ:
Τσακίρης Ιωάννης, Κράτσης Αντώνιος, Κράτσης Ευάγγελος Κουάνης Γεώργιος, Αλαβέρας Κωνσταντίνος, Λούκα Τομάζο, Βαλσαμίδης Ιωάννης, Βαλσαμίδης Γαβριήλ Παπαδόπουλος Μιχάλης, Παπαδόπουλος Αθανάσιος Παπαδόπουλος Ιωάννης Καγιά Ηλίας, Καγιά Χαλήλ, Κυραμάριος Μάρκος, Κυραμάριος Ηλίας, Καρακατσάνης Παντελής, Νικολέττος Γεώργιος, Γκατής Γεώργιος, Γκατής Νικόλαος, Τάλιας Διαμαντής, Τάλιας Αντώνιος, Στουπιού Παναγιώτης, Μανώλακκας Κώστας, Οικονόμου Εμμανουήλ και Μεμουντί Ζασκιάρ.

ΕΦΗΒΕΣ:
Τσακίρη Καλλιόπη, Κράτση Κατερίνα, Κουάνη Κατίνα, Αλαβέρα Τζιουζεπίνα, Κρητικού Σταυρούλα, Κρητικού Σεβαστή, Βαλσαμίδη Πόπη, Παπαδοπούλου Μαρίνα, Καγιά Εμινέ, Κρητικού Μιρούλα, Κρητικού Ασημίνα, Καμπαλέρα Μαρία, Καμπαλέρα Ευδοκία, Μακίνη Σεβαστή, Γιακουμή Χρυσάνθη, Γρίβα Αφροδίτη, Νταούλγκη Σεφκιέ, Σβουράκη Βασιλεία, Καριώτη Αγγελική, Μανιβατάκη Ειρήνη, ,Νικολέττου Καλλιόπη, Σκάρου Αναστασία, Κατσιμπράκη Αστραδενή, Γαλανού Μαρία, Στουπιού Πολυξένη, Μανώλακκα Φωτεινή, Ουμμέτογλου Σουζάν, Σταματίου Άννα, Παπουτσή Άννα, Γκάττη Σεβαστή και Καέρη Έλενα.

ΠΑΙΔΙΑ:
Μανιάς Μιχάλης, Κράτση Σοφία, Κουάνης Νικόλας, Κουάνης Παναγιώτης, Αλαβέρα Χριστίνα, Αλαβέρας Μιχαήλ, Λουκά Ιωάννης, Λουκά Κρυστάλλα, Κουτσούκος Νικόλας, Βαλσαμίδης Σταύρος, Βαλσαμίδη Φωτεινή, Χατζηπέτρου Στυλιανή, Χατζηπέτρου Ελευθερία, Κοκκίνη Μαρία, Κώτη Μαρία, Κώτη Σταυρούλα, Κάππου Κατίνα, Παπαδοπούλου Ζωή, Φραντζή Κοκόνα, Φραντζή Μαρία, Πιατζόλα Πάολα, Πιατζόλα Αντόνιο, Μανώλιου Άννα, Καγιά Νουρικλιέρ, Καγιά Αλή Φέττι, Χατζηπέτρος Αντώνιος, Κρητικός Ελευθέριος, Κρητικού Φωτεινή Κυραμάριου Γεωργία, Γιακουμής Ιωάννης, Καλονάς Ελευθέριος, Γρίβα Ελευθερία, Μανικατάκη Νίνο, Γκάτης Ελευθέριος, Γαλανός Μιχαήλ και Μανώλακκα Ειρήνη.

Η Ούνρα διένειμε στους παραπάνω τον εξής ρουχισμό στους εργαζόμενους του ΤΕΜΙ:
Ανδρικό κοστούμι 2 τεμαχίων 80, Cverecat Ανδρικό πουκάμισο 80 μακριά μάλλινα ανδρικά (ζεύγος) 160. Γιλέκο Woolen ανδρικό 160, Κάλτσες ανδρικές (ζεύγος) 160, Μαύρα Παπούτσια ανδρικά (ζεύγος) 80 Πανωφόρι Γυναικεία 221, Κιλότες γυναικείες το ζευγάρι 442, Κάλτσες γυναικείες ζεύγος 663, Γυναικεία παπούτσια καλώς διατηρημένα 221, Κοστούμια παιδικά τρία κομμάτια 25, Παιδικές φανέλες 25, Παιδικά πουκάμισα 50, Γιλέκο παιδικό 50, Σώβρακα βαμβακερά το ζευγάρι 50, Παιδικές κάλτσες ζεύγος 75, Φόρεμα για κορίτσια χειμωνιάτικο 31, Γιλέκο νεανίσκης 62, Κιλότες για κορίτσια ζεύγος 62, Κάλτσες για νεάνιδες ζεύγος 93, Πανωφόρι για βρέφη 37, Φόρεμα για βρέφη 37, Κιλότες για βρέφη το ζευγάρι 74, Γιλέκο για βρέφη 74, Χαρτοπετσέτες δέκα 370, Κάλτσες για βρέφη ζευγάρι 74, Παιδικά παπούτσια μαύρα ζευγάρι 25, Παιδικά παπούτσια καφέ 30, Μαλλί πλεξίματος 8 ουγκιές 296.

Τα κουπόνια ένδυσης όπως αναφέρονται παραπάνω, ανέρχονταν σε 4.630.
Σταματούμε εδώ, γιατί αν δεν συμπληρωθούν τα ονόματα που εργάστηκαν στον Μεσοπόλεμο η έρευνα δεν μας λέγει τίποτε. Να, μια ερώτηση. Πόσοι πέθαναν στη διάρκεια της πείνας 1944-1945; ‘Ισως να μην το μάθουμε ποτέ…