Ιωάννης Βολανάκης: Προύμνη η περσική (Prunus persica), κοινώς ροδακινιά

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Η Προύμνη η περσική (Prunus persica), κοινώς ροδακινιά είναι πυρηνόκαρπο, φυλλοβόλο, οπωροφόρο δένδρο, το οποίο ανήκει στην συνομοταξία Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta), στην ομοταξία Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida), στην τάξη Ροδώδη (Rosales), στην οικογένεια Ροδοειδή (Rosaceae), στο γένος Προύμνη (Prunus) και στο είδος περσική (persica).

Η ροδακινιά είναι το πλέον διαδεδομένο οπωροφόρο δένδρο στον κόσμο, μετά τη μηλιά και την αχλαδιά. Η καταγωγή της ροδακινιάς είναι από την κεντρική Ασία (Κίνα και την Ινδία), όπου αυτή απαντά και ως αυτοφυής. Η καλλιέργεια της ροδακινιάς στις χώρες αυτές και η κατανάλωση των καρπών της από τον άνθρωπο ανάγεται περίπου στο 3.000 π. Χ.
Από την Κίνα αργότερα μετεφέρθη στην Περσία και για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα επιστεύετο ότι πατρίδα της ροδακινιάς είναι το Ιράν (Περσία) και για τον λόγο αυτόν έλαβε και την επίσημη διεθνώς βοτανολογική ονομασία Προύμνη η περσική (Prunus persica).

Από την Περσία η ροδακινιά μετεφέρθη αργότερα, πιθανώς κατά τον πρώτο αιώνα μ. Χ., στις παρά τη Μεσόγειο Θάλασσα χώρες και από αυτές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ισπανοί μετανάστες μετέφεραν τη ροδακινιά στην Αμερική και από εκεί διεδόθη στη συνέχεια σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η ροδακινιά ευδοκιμεί σε όλες τις θερμές και εύκρατες χώρες του Βορείου και Νοτίου ημισφαιρίου της γης.
Σήμερα, πρώτη χώρα παραγωγής ροδακίνων παγκοσμίως είναι η Ιταλία, ακολουθεί η Γαλλία, έπεται η Ισπανία και ακολουθεί η Ελλάδα. Άλλες χώρες με σημαντική παραγωγή ροδακίνων είναι οι εξής : Αργεντινή, Ιαπωνία, Καναδάς, Τουρκία, Νότιος Αφρική, Αυστραλία κλπ.

Τα ροδάκινα καταναλώνονται νωπά, αλλά και συντηρημένα ως κονσέρβες (κομπόστες, μαρμελάδας, χυμοί κ.λπ.).
Η ροδακινιά στα Ιταλικά αποκαλείται Persco και το ροδάκινο Pesca. Στα Γερμανικά το δένδρο ονομάζεται Pfirsichbaum, der και ο καρπός Pfirsich, der. Στα Τουρκικά ο καρπός καλείται Seftali.

Η ροδακινιά είναι δένδρο μικρό κατά το μέγεθος (ύψους 4,00- 7,00 μ.), με φλοιό γριζοπράσινο ή ερυθρωπό. Έχει φύλλα σχετικώς μέτρια ως προς το μέγεθος, λογχοειδή, με ζωηρό πράσινο χρώμα, που στη βάση των φέρουν αδένες, οι οποίοι κατά διαστήματα εκρύουν μίαν ρητινώδη, κολλώδη ουσία, που προσελκύει διάφορα έντομα.
Τα άνθη της ροδακινιάς βγαίνουν συνήθως μεμονωμένα ή ανά 2-3, πριν από την έκπτυσση των φύλλων. Τα άνθη έχουν 5 σέπαλα, 5 πέταλα με χρώμα ρόδινο και σπανίως λευκό, 20-30 στήμονες και μία ωοθήκη με ένα καρπόφυλλο.

Ο καρπός, το ροδάκινο, είναι δρύπη σφαιρική ή σχεδόν σφαιρική. Το εξωκάρπιο ή η επιδερμίδα του καρπού είναι συνήθως χνουδωτή, υπάρχει όμως και η ποικιλία, η λεγόμενη νεκταρινιά, όπου η επιδερμίδα του καρπού είναι λεία. Το μεσοκάρπιο, ήτοι η μαλακή και χυμώδης σάρκα του ροδάκινου, έχει συνήθως χρώμα κίτρινο, λευκό ή ερυθρωπό.
Το ενδοκάρπιο (πυρήνας) είναι πολύ σκληρό, χρώματος ερυθρωπού ή καστανέρυθρου και φέρει στην εξωτερική αυτού επιφάνεια βαθιές και σαφώς διακρινόμενες, χαρακτηριστικές αυλακώσεις.

Στο εσωκάρπιο (κουκούτσι) περικλείεται δικοτυλήδονο σπέρμα, το οποίο περιέχει τις ουσίες αμυγδαλίνη και πρωσσικό οξύ, που το κάνουν άκρως τοξικό και δηλητηριώδες.
Υπάρχουν πολυάριθμες ποικιλίες ροδακινιάς και ροδακίνων. Οι περισσότερο γνωστές ποικιλίες είναι οι επόμενες : Halle, Helberta, Redhaven, Golden, Judilea, Halehaven, Triogem κ.λπ.

Σύσταση του ροδάκινου
Οι καρποί της ροδακινιάς, τα ροδάκινα, περιέχουν 87% νερό και πολύ λιγότερες θερμίδες από τα μήλα και τα αχλάδια. Η περιεκτικότητα αυτών σε πρωτείνες και λίπη είναι ασήμαντη. Η ποικιλία των ροδάκινων με κίτρινο μεσοκάρπιο είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βιταμίνη Α. ΄Εχει σχεδόν τεραπλάσια ποσότητα βιταμίνης Α από ένα πορτοκάλι του ίδιου μεγέθους.
Υπάρχουν πολλές ποικιλίες ροδάκινων, οι οποίες εμφανίζουν διαφορές στην κατασκευή, στην εμφάνιση και στη γεύση του καρπού. ΄Αλλοτε το ξυλώδες ενδοκάρπιο (κουκούτσι) αποκολλάται εύκολα από το μεσοκάρπιο, όπως π. χ. συμβαίνεις τον γιαρμά και άλλοτε είναι σταθερά προσκεκολλημένο σε αυτό.

Η ροδακινιά αναπτύσσεται σε διάφορα εδάφη, κυρίως όμως προτιμά τα αμμουδερά και καλώς στραγγιζόμενα εδάφη ή εδάφη που περιέχουν χαλίκια και τα οποία δεν συγκρατούν το νερό. Εδάφη αργιλώδη και τα οποία συγκρατούν το νερό δεν είναι τα πλέον κατάλληλα για την καλλιέργεια της ροδακινιάς.
Κάθε χρόνο τα όρθια κλαδιά της ροδακινιάς θα πρέπει να αποκόπτονται, ώστε το δένδρο να απλώνεται προς τις πλευρές και να έχει μεγαλύτερη επιφάνεια, προσιτή στο ηλιακό φως.

Η ροδακινιά είναι ένα δένδρο σχετικά βραχύβιο. Σε μερικά μέρη ένας ροδακινιώνας ανανεώνεται ανά δέκα περίπου έτη, ενώ σε άλλα μέρη μπορεί η παραγωγή να συνεχίζεται επί 20-25 έτη, ανάλογα με την ανθεκτικότητα του δένδρου στο ψύχος και στις διάφορες ασθένειες.

Η ροδακινιά χρειάζεται το ψύχος κατά το χειμώνα, όμως αυτό δεν πρέπει να είναι υπερβολικά χαμηλό και η θερμοκρασία να μην κατέρχεται κάτω από τους -20 ο Κελσίου.
Αρχαία Ελληνική
Γραμματεία
Είναι αξιοσημείωτο, ότι οι αρχαίοι ΄Ελληνες των Κλασσικών χρόνων δεν εγνώριζαν και ένεκα τούτου και δεν αναφέρουν την ροδακινιά. Αναφορά σε αυτήν γίνεται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και μετέπειτα.
Αλέξανδρος ο Τραλλιανός (525-605 μ. Χ.)
Ο Αλέξανδρος ο Τραλλιανός, από τις Τράλλεις της Λυδίας της δυτικής Μικράς Ασίας, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Ιατρούς της ΄Υστερης Αρχαιότητας. Εκείνος συνιστά τον φλοιό της ροδακινιάς για την απομάκρυνση των ελμίνθων από το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου.

«Έλμινθας εκβάλλει φλοιός ροδακινέας».
(Αλέξανδρος Τραλλιανός, Περί ελμίνθων, 2, 595, 24-25. Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα, Ρέθυμνο 2001, σ. 143).

Λαϊκή Ιατρική
Σε Κρητικό Ιατροσόφιον των αρχών του 19ου αιώνα γίνεται περισσότερες φορές μνεία της ροδακινιάς και της χρήσεως παραγώγων αυτής για ιατρικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, ήτοι :

1)«Εις παλαιόν πόνον κεφαλής
Κισσού φύλλα και καρπόν ροδακινοκούκουδων κοπάνισε, βάλε εις το κούτελον2 και μελίγγους3, κάψε κουκιά εις τον άθον4 και κάμε αλοσιά να λουσθή».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, έ. α., σ. 53-54.
2) «Εις παλαιόν πόνον κεφαλής, έτερον
Ροδακίνου κούκουδα τζάκισε και τον σπόρον τρίψον με λιβάνι και ξύδι. Μάλαξον αυτά και θέτετα εις το μέτωπον μετά του πανίου».

(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, έ.α, σ. 55).
3) «Εις πόνον ωτίου
Ροδακινοκούκουδα κοπάνησον και βγάνης το λάδι τος και βάλε το μέσα εις τα αυτιά δύο και τρεις φορές».
(Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, έ. α., σ. 63).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Aγαπίου του Κρητός, Μοναχού, Γεωπονικόν (Βενετία 1620), επανέκδοσις υπό Μιχ. Σαλιβέρου (Αθήναι, αν. χρ. εκδ.).
Ι. Ηλ. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, περιοδικό «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τ. ΚΔ΄ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Εγκυκλοπαιδεία ΝΕΑ ΔΟΜΗ, τ. 24 (Αθήνα αν. χρ. εκδ.), σ. 75.
Ευ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990), σ. 265-266.

H. Baumann, Die griechische Pflanzenwelt, Hirmer Verlag (Muenchen 1999).
Βotanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1998), σ. 308.
R. Scheppelmann, Flora Graeca. Sibthorpiana, Volksausgabe, Edition Kentavros, (Hamburg 2017).

1. Έλμιγξ, έλμιγγος, κοινώς όρμιγκας : μικρού μεγέθους και λευκού χρώματος σκουλήκι, το οποίο παρασιτεί στα έντερα του ανθρώπου. Συνήθως εμφανίζεται στα κόπρανα μικρών παιδιών και κατά κανόνα οφείλεται στην έλλειψη καθαριότητας του περιβάλλοντος.
2. Κούτελον, το : μέτωπο.
3. Μέλιγκας, ο < μήλιγξ, ο : ο κρόταφος.
4. Άθος, ο : στάκτη.