Γιάννης Σαμαρτζής: Ο ρόλος της δημοσιονομικής πολιτικής στην οικονομική ανάπτυξη

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Γιάννης Σαμαρτζής

Οικονομολόγος

Η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στόχους κάθε χώρας, καθώς συνδέεται άμεσα με την αύξηση του εθνικού εισοδήματος, την ενίσχυση της απασχόλησης και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Για να επιτευχθεί, απαιτούνται αποτελεσματικές πολιτικές που θα καθοδηγήσουν την οικονομία προς μια πορεία σταθερής και βιώσιμης προόδου. Ένα από τα βασικότερα εργαλεία που διαθέτει το κράτος για να επηρεάσει τη μακροοικονομική δραστηριότητα είναι η δημοσιονομική πολιτική.

Η δημοσιονομική πολιτική, μέσω της διαχείρισης των δημοσίων εσόδων και δαπανών, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική πορεία μιας χώρας. Η σωστή εφαρμογή της μπορεί να στηρίξει την παραγωγικότητα, να μειώσει τις ανισότητες και να δημιουργήσει συνθήκες μακροχρόνιας ανάπτυξης. Ωστόσο, η αναποτελεσματική ή υπερβολικά περιοριστική χρήση της μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση και κοινωνικά προβλήματα.

Η έννοια και οι μορφές της δημοσιονομικής πολιτικής

Η δημοσιονομική πολιτική είναι το σύνολο των μέτρων που λαμβάνει η κυβέρνηση σχετικά με τις δημόσιες δαπάνες και τα δημόσια έσοδα. Μέσω αυτών, το κράτος επιδιώκει να ρυθμίσει τη συνολική ζήτηση, να επηρεάσει το επίπεδο παραγωγής και να σταθεροποιήσει την οικονομία.

Επομένως, η δημοσιονομική πολιτική αναφέρεται στις αποφάσεις της κυβέρνησης σχετικά με τα δημόσια έσοδα (φορολογία, εισφορές) και τις δημόσιες δαπάνες (επενδύσεις, μισθοί, κοινωνικές παροχές), και στόχος της είναι η ρύθμιση της συνολικής ζήτησης στην οικονομία, και η συμβολή της στη σταθερότητα και την ανάπτυξη.

Διακρίνονται δύο κύριες μορφές δημοσιονομικής πολιτικής:

1. Η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, η οποία εφαρμόζεται όταν αυξάνονται οι δημόσιες δαπάνες ή μειώνονται οι φόροι. Στόχος της είναι να τονώσει την κατανάλωση και τις επενδύσεις, ιδιαίτερα σε περιόδους ύφεσης ή χαμηλής ανάπτυξης.
   
   
2. Η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, η οποία εφαρμόζεται όταν μειώνονται οι δημόσιες δαπάνες ή αυξάνονται οι φόροι. Στόχος της είναι να περιορίσει τον πληθωρισμό ή να μειώσει τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το δημόσιο χρέος.

Η επιλογή της κατάλληλης μορφής εξαρτάται από τη συγκυρία και τις προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής κάθε χώρας.

Η συμβολή της δημοσιονομικής πολιτικής στην οικονομική ανάπτυξη

Η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην οικονομική ανάπτυξη, μέσω διαφόρων μηχανισμών, οι κυριότεροι των οποίων είναι:

• Οι δημόσιες επενδύσεις: Οι δαπάνες του κράτους σε τομείς όπως οι υποδομές, η παιδεία, η έρευνα και η υγεία αυξάνουν την παραγωγικότητα της οικονομίας. Για παράδειγμα, οι επενδύσεις σε δρόμους και λιμάνια διευκολύνουν το εμπόριο, ενώ η επένδυση στην εκπαίδευση ενισχύει το ανθρώπινο κεφάλαιο.
  
  
• Η φορολογική πολιτική: Η μείωση φόρων μπορεί να αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και να ενισχύσει την κατανάλωση. Παράλληλα, ένα σταθερό και δίκαιο φορολογικό σύστημα, συνδράμει στην κοινωνική συνοχή και ενθαρρύνει τις επιχειρηματικές επενδύσεις, οι οποίες συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
  
  
• Η αναδιανομή του εισοδήματος: Μέσω κοινωνικών δαπανών, επιδοτήσεων και προνοιακών προγραμμάτων, το κράτος μειώνει τις ανισότητες, προωθώντας μια πιο ισόρροπη και δίκαιη ανάπτυξη.
  
  
• Η στήριξη της καινοτομίας και πράσινης ανάπτυξης: Η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να κατευθύνει πόρους σε στρατηγικούς τομείς, όπως η ψηφιακή τεχνολογία και η πράσινη ενέργεια, εξασφαλίζοντας βιώσιμη ανάπτυξη στο μέλλον.

Προκλήσεις και κίνδυνοι της δημοσιονομικής πολιτικής

Παρά τον καθοριστικό της ρόλο, η δημοσιονομική πολιτική δεν είναι χωρίς κινδύνους. Η υπερβολική χρήση επεκτατικής πολιτικής μπορεί να οδηγήσει σε:

• αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους,
  
  
• πληθωριστικές πιέσεις,
  
  
• εκτόπιση ιδιωτικών επενδύσεων, λόγω υπερβολικού κρατικού δανεισμού.
  
  

Αντίθετα, η υπερβολικά περιοριστική πολιτική μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα:

• τη μείωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων,
  
  
• την αύξηση της ανεργίας,
  
  
• την επιβράδυνση της ανάπτυξης και τις κοινωνικές εντάσεις (κοινωνικά προβλήματα).

Επομένως, απαιτείται ισορροπία μεταξύ ανάπτυξης και δημοσιονομικής σταθερότητας.

Η εφαρμογή της δημοσιονομικής πολιτικής έχει παίξει κρίσιμο ρόλο σε πολλές περιόδους, όπως:

• Στη Μεγάλη Ύφεση του 1929: Κατά την περίοδο αυτή, ο John Maynard Keynes (1883-1946), κορυφαίος Άγγλος οικονομολόγος, υποστήριξε ότι οι κυβερνήσεις έπρεπε να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες για να τονώσουν τη ζήτηση και να εξέλθουν από την ύφεση. Έτσι, η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, που έγινε το βασικό εργαλείο οικονομικής ανάκαμψης της μεταπολεμικής περιόδου, εφαρμόστηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
  
  
• Στην Ελλάδα της κρίσης χρέους 2009–2018: Τη δεκαετία αυτή, εφαρμόστηκαν στη χώρα μας περιοριστικές πολιτικές (σκληρής λιτότητας), με στόχο τη μείωση των ελλειμμάτων. Αν και τα μέτρα της λιτότητας πέτυχαν δημοσιονομική προσαρμογή, οδήγησαν σε βαθιά ύφεση, σε υψηλή ανεργία και σε κοινωνική ανισότητα, με υψηλά ποσοστά φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, ομάδων του πληθυσμού που δυσκολεύονται, μέχρι και σήμερα, να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.
• Στην πανδημία του COVID-19: Πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, υιοθέτησαν επεκτατικά μέτρα, μέσω πακέτων στήριξης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, προκειμένου να περιορίσουν τις επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης και να αποφύγουν μια παρατεταμένη ύφεση. Η χώρα μας για τον σκοπό αυτό επιβαρύνθηκε με περίπου 50 δισ. ευρώ, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος.

Συμπερασματικά, η δημοσιονομική πολιτική αποτελεί θεμελιώδες εργαλείο για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης. Μέσα από την ορθολογική διαχείριση των εσόδων και δαπανών, το κράτος μπορεί να στηρίξει την παραγωγικότητα, να μειώσει τις ανισότητες και να δημιουργήσει συνθήκες βιώσιμης ευημερίας. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της εξαρτάται από την ικανότητα των κυβερνήσεων να ισορροπούν ανάμεσα στους αναπτυξιακούς στόχους και στη δημοσιονομική πειθαρχία.

Τελικά, η δημοσιονομική πολιτική από μόνη της δεν αρκεί. Χρειάζεται να συνδυάζεται με τις άλλες δύο πολιτικές, που είναι η νομισματική και η εισοδηματική πολιτική, ώστε να δημιουργηθεί ένα σταθερό και ευνοϊκό πολιτικοοικονομικό περιβάλλον για μακροχρόνια ανάπτυξη.