Σελίδες Ιστορίας: Η Δύναμη των Γερμανών στη Ρόδο και τα άλλα νησιά και η προσθήκη Ιταλών για να μην συλληφθούν

Rodiaki NewsRoom

Τουρκικό Κλιμάκιο-Η φωτογράφηση του αεροδρομίου Μαριτσών

Γράφει ο Κώστας Τσαλαχούρης

Είναι ντοκουμέντο. Η στράτευση της οικογένειας Γιαμαλή, ήταν επιτυχία. Από τις πρώτες μέρες που άρχισε ο μυστικός πόλεμος στην περιοχή της Ρόδου, όταν ζητήθηκε από τον πατέρα Φιλήμονα να προσφέρει τη βοήθειά του, η απάντησή του ήταν θετική, χωρίς δισταγμό, και μάλιστα, εκτός από τον ίδιο, έθεσε όλη την οικογένειά του στη διάθεση των Κλιμακίων.

Εκτός από τη συλλογή των πληροφοριών, το σπίτι Γιαμαλή ήταν τόπος συνάντησης των επικεφαλής των Κλιμακίων και διαμονής τους, όταν βρίσκονταν στην Ρόδο και, το κυριότερο, αποτελούσε τον σύνδεσμο μεταξύ της πόλης και της Μονολίθου.

Φυσικά δεν ήταν ο μοναδικός γιατί, όπως είδαμε, ο Γιώργος Κωσταρίδης και ο Μιχάλης Βρούχος εργάζονταν αυτόνομα και αποτελούσαν την κύρια πηγή συλλογής πληροφοριών.

Ο ένας γιος, ο Φίλιππος, που εργαζόταν στην Τράπεζα της Ρώμης, ήταν ένα από τα «μάτια» του Κλιμακίου, όπως και ο άλλος αδελφός Νικόλας. Η Θεανώ βοηθούσε στις μεταφορές των σημειωμάτων ή άλλων αντικειμένων που προωθούνταν στη Μονόλιθο.

Ήταν το δεξί χέρι του Κατέχη. Κυριολεκτικά εκπλήσσει η αποφασιστικότητα της νεαράς δασκάλας. Δεν πέρασε πολύς χρόνος από την πρώτη συνάντησή τους και οι δύο νέοι αλληλοεκτιμήθηκαν. Ο δεσμός αυτός θα καταλήξει σε γάμο.

Αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και τις επιτυχείς επιχειρήσεις των Γερμανών στην περιοχή του Αιγαίου, με την ανακατάληψη όλων των νησιών από τους Άγγλους, η γερμανική Διοίκηση Ανατολικού Αιγαίου, εγκαταστάθηκε στη Ρόδο.

Η δύναμη των Γερμανών
Επικεφαλής της ήταν ο στρατηγός αρμάτων μάχης Ούλριχ Κλέεμαν. Επίσης έδρα τη Ρόδο είχε η μεραρχία Εφόδου με Διοικητή πάλι τον στρατηγό Κλέεμαν. Στην περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου υπήρχε και μία ταξιαρχία οχυρού, με έδρα τη Λέρο και τμήματα υπαγόμενα σ’ αυτή στην Κω και τη Σάμο.

Ένα τάγμα με πυροβολικό είχε εγκατασταθεί στην Κάρπαθο. Επίσης υπήρχαν μικρές δυνάμεις στα υπόλοιπα νησιά⁽¹⁾.

Αυτή ήταν όλη η δύναμη των Γερμανών στα Δωδεκάνησα, στην οποία προστέθηκαν και οι Ιταλοί στρατιωτικοί, που προσχώρησαν σ’ αυτούς, και ανέρχονταν σε 5000 περίπου.

Εκτός από τις καθημερινές κινήσεις στο λιμάνι της Ρόδου, αναφέρονταν και οι κινήσεις στα αεροδρόμια, ο ακριβής αριθμός των αεροσκαφών που βρίσκονταν στα δύο αεροδρόμια, των Μαριτσών και της Καλάθου.

Οι συμμαχικές υπηρεσίες γνώριζαν ότι οι δυνάμεις του άξονα στην περιοχή της Δωδεκανήσου περιελάμβαναν, στην Κω 1.850 Γερμανούς και 500 Ιταλούς, οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί των οποίων ήταν ακραιφνείς ναζιστές.

Οι περισσότεροι Γερμανοί στρατιώτες ήταν πρώην κατάδικοι που είχαν κατηγορηθεί για μικροεγκλήματα και ορισμένοι βαρυποινίτες. Το ηθικό τους ήταν χαμηλό και η μαχητική τους αξία, μηδαμινή.

Στη Ρόδο υπήρχαν περί τους 6000 Γερμανοί της μεραρχίας Εφόδου «Ρόδος» και περί τους 2.500 Ιταλοί, που προσχώρησαν στους Γερμανούς, μετά τη συνθηκολόγηση της χώρας τους.

Ο αριθμός τους, καθημερινά, αυξανόταν, επειδή δεν μπορούσαν να κρύβονται, αφού δεν ήταν δυνατόν να το σκάσουν στις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Οι τυχεροί που έφτασαν στην Τουρκία, δεν υπερέβαιναν τη χιλιάδα.

Τις πρώτες μέρες της συνθηκολόγησης, περισσότεροι από 1.500 Ιταλοί στρατιώτες, δήλωσαν συνεργασία με τους Γερμανούς, ως μάχιμοι και ως βοηθητικοί. Και οι Γερμανοί που ήσαν στη Ρόδο, προέρχονταν από τις τάξεις καταδίκων για μικροκλοπές και αντιπάλων του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Η φρουρά της Χάλκης, όπως και της Αλιμνιάς, είχε 50 Γερμανούς με τον επικεφαλής της.

Στην Κάλυμνο η δύναμη ανερχόταν σε 270 Γερμανούς και 50 Ιταλούς, των οποίων το ηθικό ήταν χαμηλό. Μάλιστα σημειωνόταν ότι σε περίπτωση συμμαχικής προσβολής η φρουρά της νήσου δεν θα ήταν δυνατόν να προβάλει αντίσταση. Στη Λέρο οι δυνάμεις ανέρχονταν σε 2.650 Γερμανούς και 1.500 Ιταλούς.

Άλλα Κλιμάκια
Εκτός από το Κλιμάκιο της “ERRATIC II”, στη Ρόδο, αυτή την περίοδο, λειτουργούσε κι ένα άλλο, του οποίου η έδρα ήταν η Απλοθήκα, στις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Η λειτουργία του κλιμακίου αυτού, άρχισε πολύ πριν από των Κουμνιανών και ο ασύρματός του, μετέδιδε τις πληροφορίες προς το Κάιρο από την Απλοθήκα.

Μέλη του Κλιμακίου ήταν ο Παναγιώτης Παλλελής, ο Αν. Παραδείσης και ένας Τούρκος ανθυπολοχαγός και σύνδεσμοί του στη Ρόδο ο Νικόλαος Τσατταλιός και τα δύο παιδιά του Γιάννης και Λευτέρης.

Με το βενζινόπλοιό τους, εκτελούσαν τη γραμμή Ρόδος-Σύμη και πήγαιναν κρυφά στην απέναντι ακτή, όπου έδιναν τις πληροφορίες που «μάζευαν». Με την πάροδο του χρόνου, στρατολόγησαν στη Ρόδο, τους αδελφούς Σπύρο και Θεοφάνη Νικολίτση, που εργάστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, μάλιστα δε, όταν δόθηκε εντολή στον Σπύρο να νοικιάσει ένα σπίτι στην πόλη για την Οργάνωση, ο ίδιος πήγε απέναντι με τον Τσατταλιό, στις μικρασιατικές ακτές, για να τους ενημερώσει και δεν επέστρεψε πια στη Ρόδο. Προωθήθηκε, παρά τις αντιρρήσεις του, στη Μέση Ανατολή και κατατάχτηκε στο Βασιλικό Ναυτικό⁽²⁾.

Στην Απλοθήκα γνώρισε προσωπικά τον αρχηγό του Κλιμακίου, Μανώλη Λεοντή, και τον ασυρματιστή Ανδρέα Βέμπο. Ο τελευταίος έφτασε στη Ρόδο και ανέλαβε αμέσως δράση, μένοντας στο σπίτι που νοικιάστηκε.

Ταυτόχρονα, μ’ αυτούς δρούσε ανεξάρτητα στη Ρόδο, όπου «μπαινόβγαινε», αλλά για το κλιμάκιο της Απλοθήκας, ο Φώτης Κατσουράκης από τη Σύμη⁽³⁾. Κάποια στιγμή, αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, συναντήθηκε με τον Σπύρο Νικολίτση και συνεργάστηκε μαζί του επί τετράμηνο, όπως, αργότερα και με τον Βέμπο, με τη βοήθεια του οποίου, μετέδιδε πλέον τις πληροφορίες στο Κάιρο.

Οι πληροφορίες που μεταδίδονταν στα νησιά και από τα τουρκικά παράλια που συνόρευαν με αυτά. Μετά τη σχετική επεξεργασία από τις αρμόδιες υπηρεσίες, διοχετεύονταν στην Υπηρεσία Ειδήσεων που έδρευε στο 15 Εμάν Ελ Ντιν και αυτή με τη σειρά της, εξέδιδε δελτίο με τις πληροφορίες, το οποίο προωθούσε στις υπηρεσίες που έπρεπε οπωσδήποτε να λάβουν γνώση.

Τουρκικό Κλιμάκιο
Αλλά και ένα άλλο δίκτυο πληροφοριών λειτουργούσε στη Ρόδο την ίδια εποχή. Τόση ήταν η «μαεστρία», η εχεμύθεια και η δομή του, ώστε στάθηκε αδύνατον, παρά τις προσπάθειες των ελληνικών και αγγλικών υπηρεσιών, να γίνει «γνωστό» και να γνωρίσουμε τις δραστηριότητές του.

Αποτελούνταν από μουσουλμάνους της Ρόδου, οι οποίοι μετέδιδαν τις πληροφορίες τους με απόλυτη διακριτικότητα, αλλά και απόλυτο συνωμοτισμό, χωρίς ψευδώνυμα, μόνο με αριθμούς.

Ο κάθε άνθρωπος που αποτελούσε έναν κρίκο αυτής της ενωμένης και επαγγελματικής, ως προς τον τρόπο που εργαζόταν ομάδας, είχε ένα αριθμό και με αυτόν έδινε τις πληροφορίες του.

Το πεδίο δράσης ήταν η Ρόδος, αλλά ο «εγκέφαλος» που συντόνιζε τις κινήσεις των ανθρώπων αυτών βρισκόταν στο Μαρμαρά. Δεν είχε ακολουθηθεί η πεπατημένη, δηλαδή να βρίσκεται στο Μπουντρούμι ή τη Σμύρνη, όπως γινόταν με όλες τις ομάδες που είχαν κάποιο ρόλο, στη σκακιέρα του μυστικού πολέμου.

Επικεφαλής αυτής της καλοστημένης ομάδας, ήταν ένας άνθρωπος υπεράνω υποψίας. Ένας Ρόδιος μουσουλμάνος, λογιστής το επάγγελμα. Ονομαζόταν Μουσταφά Μπιμπιλάκι και δεν είχε καμιά επαφή με το τουρκικό Προξενείο της Ρόδου.

Αν ο επικεφαλής του Κέντρου Μαρμαρά, δεν έκανε μια καθαρή απερισκεψία, λίγα χρόνια μετά, δεν θα γνωρίζαμε απολύτως τίποτα γι’ αυτές τις δραστηριότητες των τουρκικών Μυστικών Υπηρεσιών.

Η απερισκεψία επεσυνέβη, στις 7 Απριλίου 1948, όταν βρέθηκε σε έρευνα του Λιμεναρχείου Ρόδου, στις τσέπες μηχανικού του πετρελαιοκινήτου “Barbaros”, δακτυλογραφημένο ερωτηματολόγιο της τουρκικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Μαρμαρά.

Αποκαλύφθηκε ο διευθύνων το δίκτυο, ο οποίος, για να μην κινεί τις υποψίες, εργαζόταν ως λογιστής σε εργοστάσιο Σαπωνοποιίας της πόλεως Ρόδου, χωρίς φυσικά οι εργοδότες του να γνωρίζουν τις δραστηριότητες του υπαλλήλου. Επίσης, αμέσως μετά την απελευθέρωση, ο Μπιμπιλάκι ήταν ταμίας της Λέσχης των Μουσουλμάνων.

Σιγά σιγά άρχισε να ξετυλίγεται ολόκληρο το δίκτυο, το οποίο αποτελούσαν οι Ντ. Κ. ξυλουργός, Σ.Α. ράφτης, Μ.Κ. και Χιλμιέ Μπιμπιλάκι, δασκάλα στο μουσουλμανικό σχολείο της πόλης.

Τη στιγμή της σύλληψης του Τούρκου μηχανικού Αλή Ερόγλου, από το λιμενοφύλακα σκοπό Κατσουλίδη Στυλιανό, ήταν παρών ο Ιωάννης Βασιλείου που υπηρετούσε στο τουρκικό Προξενείο ως γραμματέας και φυσικά δεν είχε καμιά ανάμειξη στην υπόθεση.

Ο Δενδρινός
Μεταξύ των πληροφοριοδοτών του Κωσταρίδη είναι και ο Γιάννης Δενδρινός, με τον οποίο συνεργάστηκε στο προηγούμενο Κλιμάκιο. Λόγω της εργασίας του στο αεροδρόμιο των Μαριτσών, ο νεαρός Γιάννης ήταν η κύρια πηγή πληροφόρησης.

Οι προσγειώσεις των αεροπλάνων, ο αριθμός που στάθμευε, ο τύπος τους, ο εξοπλισμός τους, τα καύσιμα που υπήρχαν ή που μεταφέρονταν σε άλλες περιοχές, αποτελούσαν το καθημερινό σχεδόν «μενού» του νεαρού.

Ελπίδα του ήταν με την αδιάκοπη, αλλά αποδοτική εργασία, να κερδίσει αυτό που του υποσχέθηκε ο Προεστός, να πάει μια μέρα κάτω, στη Μέση Ανατολή. Έπλαθε όνειρα. Οι πληροφορίες του διασταυρώνονταν και με αυτές που έδινε ο Φερντινάντο Τσελίνι, που πήγαινε συχνά στο αεροδρόμιο των Μαριτσών γιατί υπηρετούσε εκεί.

Στο άλλο αεροδρόμιο, της Καλάθου, υπήρχε το δοκιμασμένο «μάτι» του αεροπόρου Ρεμότι που είχε μεγάλη πείρα, παρά το νεαρό της ηλικίας του, να «φωτογραφίζει» και να μεταδίδει αυτά που «έπιασε» στον Βρούχο. Μπορούσε άνετα να πηγαίνει εκεί.

Για το λιμάνι, την κίνησή του και τις θέσεις του εχθρού, στο εσωτερικό και στα παράλια του νησιού, τα «μάτια» ήταν πολλά και δεν υπήρχε λόγος να στηρίζονται σε έναν.

Ήταν και οι ίδιοι και άλλοι μπορούμε να πούμε αρκετοί, αλλά και οι συζητήσεις που είχαν με αυτούς. Από τις στιχομυθίες «έβγαζαν» πολλά.
Κάποια στιγμή ο Κωσταρίδης θέλησε να χρησιμοποιήσει το φίλο του Μαμαλίγκα σε ένα εγχείρημα, στο οποίο ο ίδιος δεν ήταν δυνατόν να λάβει μέρος, επειδή τον γνώριζαν όλοι σχεδόν στην περιοχή των Τριαντών και οι δραστηριότητές του ήταν κοινό μυστικό.

Περισσότερο απ’ όλους φοβόταν τους Ροδίτες που υπηρετούσαν στον ιταλικό στρατό και τώρα πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στους άλλους, Ποτέ δεν ήθελε να έχει αλισβερίσι μ’ αυτούς.

Μάλιστα είχε δοθεί εντολή να γίνει καταγραφή τους.
Για την Ιστορία αυτοί που υπηρέτησαν στις ιταλικές ένοπλες Δυνάμεις, από την πρώτη ημέρα της κατοχής, το 1912, μέχρι τη συνθηκολόγηση το Σεπτέμβριο 1943, ανέρχονται σε 329 και υπάρχει λίστα με όλα τους τα στοιχεία.

Ειδικά στα κοντινά χωριά, όπως στα Τριάντα και την Κρεμαστή, υπηρετούσαν αρκετοί απ’ αυτούς.
Οι δύο φίλοι Κωσταρίδης και Μαμαλίγκας, συναντιούνταν σχεδόν κάθε μέρα, γιατί κατοικούσαν στα Τριάντα, όπου είχαν μεταφερθεί και διέμεναν οι οικογένειές τους.

Και το εγχείρημα που του ανέθεσε ήταν να φωτογραφίσει την περιοχή Φιλερήμου, όπου υπήρχαν στρατιωτικές εγκαταστάσεις, αποθήκες και αντιαεροπορικές θέσεις, λόγω του αεροδρομίου.

Εκεί τον Σεπτέμβριο του περασμένου χρόνου έγιναν από τις πιο φονικές μάχες μεταξύ Γερμανών και Ιταλών ως την παράδοση των τελευταίων⁽⁴⁾.

Ο Μαμαλίγκας ένα πρωινό, πήγε ραντεβού στην περιοχή, με τη δεκαπεντάχρονη φίλη του και εκεί βρήκε την ευκαιρία να τραβήξει αρκετές φωτογραφίες.

Όταν επέστρεφαν, στο δρόμο, κάποιος Ιταλός καραμπινιέρος, συνοδευόμενος από τον Ροδίτη συνάδελφό του Βασίλη Παπανικόλα⁽⁵⁾, οι οποίοι προφανώς εκτελούσαν την υπηρεσία τους, στις παρυφές του βουνού, προς τα τελευταία σπίτια, ζήτησε να τους ακολουθήσουν στην «Καζέρμα», γιατί θεώρησε τις κινήσεις τους ύποπτες. Προφανώς, τους πρόδωσε η νευρικότητα και το κλάμα της νεαράς.

Ευτυχώς ο Βασίλης Παπανικόλας, κάποια στιγμή, χωρίς να το αντιληφθεί ο Γερμανός του Τμήματος, πήρε το φιλμ και το κατέστρεψε.
Είκοσι τέσσερις ώρες μετά οι δύο νέοι αφήνονται ελεύθεροι⁽⁶⁾.
Οι τρεις νέοι, ο Γιώργος Κωσταρίδης, η νεαρά-που δεν θα την ξανασυναντήσουμε-και ο Σάββας Μαμαλίγκας, μένουν κοντά στα Τριάντα.

Τα σπίτια των δύο πρώτων, βρίσκονται πενήντα μέτρα στο δρόμο προς τις Σειρινέλλες και του τρίτου, εκατό μέτρα στο δρόμο Ρόδου-Τριαντών, προς την πλατεία του Σταθμού. Στον πρώτο, όμως, δρόμο, μένουν και τέσσερις άλλοι…

Λίγο πιο κάτω, στον ίδιο δρόμο, τριάντα μέτρα από την παραλία, υπηρετούν στον Τηλέγραφο ο Οσβάλντο Ρεμότι και οι στρατιώτες Τζόρτζιο Λέβιτς και Τσελίνι Φερντινάντο. Όλοι συνομήλικοι, είναι είκοσι διάχρονοι.

ΑΥΡΙΟ: Το Τέλος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Έκθεση Σμιτ Ρίχμπεργκ, υποστράτηγου, επιτελάρχη της Ομάδας Στρατιών Ε με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

2. Απολύθηκε τον Απρίλιο του 1945.

3. Μαρτυρία του ίδιου, στις 29 Νοεμβρίου 1952, ενώπιον του Στρατοδικείου Αθηνών. Ανέφερε επίσης ότι το δίκτυο είχε 36 πληροφοριοδότες, μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν και ο Ιταλός διευθυντής του Γραφείου Πληροφοριών Λαζαρίνι.

4. Ο «Αγώνας για τη Ρόδο-Η προδοσία», του Καρλ Αουγκούστι Μίλερ, Γερμανού αντισυνταγματάρχη.

5. Παπανικόλας Βασίλειος του Δημητρίου και της Μαρίας, γεννημένος στις Καλυθιές, στις 22.11.1902, υπηρετούσε στα Τριάντα ως καραμπινιέρος ατζιούντο-υπηρετούσε από τις 30.9.1937 με αριθμό κατατάξεως 187. Στις λίστες των καταταγέντων φέρνει τον αριθμό 61.

6. Ακολουθήσαμε, τότε όταν ερευνούσαμε τα γεγονότα, τα βήματα της μικρής, τα οποία μας έφεραν στα μαράσια, και ειδικά σ’ αυτό της Μητροπόλεως. Αλλά αυτό είναι μια άλλη Ιστορία που δεν εμπίπτει σ’ αυτά που γράφουμε. Γνωστό και το όνομά της μικρής, το επάγγελμα που ακολούθησε τα κατοπινά χρόνια, είναι καταγεγραμμένα στους εξωτερικούς σκληρούς δίσκους μας.