Μαρία Καρίκη: Αρνητικές σκέψεις…

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Μαρία Καρίκη
Ψυχολόγος, MSc

Ο άνθρωπος, ως σκεπτόμενο ον, με τη γνωσιακή δομή που έχει, κάνει περίπου 12.000 ως 60.000 σκέψεις καθημερινά, μας λένε οι νευροεπιστήμονες. Αυτές οι σκέψεις μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενες και το 80% εξ αυτών να είναι αρνητικές. Πώς γίνεται, λοιπόν, να μην επηρεαστεί η ψυχολογική μας κατάσταση;

Οι σκέψεις μας ορίζουν σε μεγάλο βαθμό ό,τι είμαστε και τον τρόπο που φερόμαστε. Καθώς μεγαλώνουμε από παιδιά δημιουργούμε σιγά-σιγά, ανάλογα με τα ερεθίσματα και τα περιβάλλοντα πλαίσια, ένα μοτίβο σκέψης. Οι πεποιθήσεις που ενστερνιζόμαστε και τα υποδείγματα των σημαντικών ανθρώπων για εμάς διαμορφώνουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον ερμηνεύουμε. Αυτός θα είναι ο κυρίαρχος μελλοντικός τρόπος σκέψης μας, που είναι μαθημένος. Όσες περισσότερες φορές τον επαναλαμβάνουμε τόσο πιο αυτοματοποιημένος γίνεται. Αυτό σημαίνει ότι ορίζει αυτόματα τον τρόπο που αποκωδικοποιούμε και αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα.

Κάθε άνθρωπος θεωρεί ότι ο δικός του τρόπος σκέψης είναι ο “σωστός”. Αμφισβητεί τους άλλους, αλλά σχεδόν ποτέ τον εαυτό του. Θα έπρεπε, όμως, να είναι έτσι; Η πραγματική ωριμότητα ξεκινάει από τη στιγμή που θα αρχίσουμε να παρατηρούμε τις δικές μας σκέψεις και να τις αμφισβητούμε για την αξιοπιστία και την εγκυρότητά τους. Ειδικά τις συναισθηματικές σκέψεις. Μόνο μέσα από την αυτοπαρατήρηση, την αυτοκριτική και τον αναστοχασμό θα μπορέσουμε να σταματήσουμε τις αυτοματοποιημένες σκέψεις. Να διερευνήσουμε κατά πόσο ισχύουν και πού βασίζονται.

Οι αρνητικές σκέψεις, συνήθως, βασίζονται είτε σε προηγούμενα δυσάρεστα βιώματα που ζήσαμε (και που γενικεύουμε), είτε σε συναισθήματα άγχους και φόβου. Πείθουμε τον εαυτό μας ότι θα συμβεί η πιο αρνητική εκδοχή αυτού που φανταζόμαστε ή ότι είμαστε μόνιμα υπό μια “απειλή”. Χωρίς κανέναν αντίλογο, οι σκέψεις αυτές κυριαρχούν και γίνονται αποδεκτές ως αληθείς. Τις έχουμε αναπαράγει τόσες φορές στον εαυτό μας και στους άλλους, που μας φαίνονται τόσο οικείες και συνηθισμένες σε σημείο που τις θεωρούμε σχεδόν δεδομένες. Κι εδώ βρίσκεται η γνωσιακή παγίδα. Ό,τι επαναλαμβάνουμε, το ενισχύουμε και το οικειοποιούμαστε. Και πάλι, όμως, το συνηθισμένο δεν σημαίνει ότι είναι και αληθές.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο τρόπος σκέψης μας είναι μαθημένος, ότι είναι προϊόν επιρροών από τους γύρω μας, από τα βιώματα (κυρίως) της παιδικής ηλικίας μας και από τα γεγονότα ή τραύματα που στιγμάτισαν τη ζωή μας. Συνειδητοποιώντας αυτό πραγματικά, θα έπρεπε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και επιφυλακτικοί με ό,τι σκεφτόμαστε. Να μην το αποδεχόμαστε, δηλαδή άκριτα, αλλά να το φιλτράρουμε και να το προσεγγίζουμε με αναλυτική διάθεση, ώστε να διαπιστώσουμε αν πρόκειται για μια αυτοματοποιημένη, μαθημένη, συναισθηματική σκέψη ή μια ορθολογική σκέψη.

Οι αρνητικές σκέψεις έχουν δυστυχώς πολλές συνέπειες. Μας εγκλωβίζουν σε ένα μεροληπτικό μοτίβο σκέψης, που επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τόσο τον εαυτό μας όσο και τον κόσμο. Με την επανάληψή τους οι αρνητικές σκέψεις αποκτούν δύναμη συνήθειας και αλήθειας, χωρίς να ισχύει αυτό απαραίτητα. Επηρεάζουν την κοσμοθεωρία μας, αλλά και τα συναισθήματά μας αντίστοιχα.

Το πιο συγκλονιστικό, ωστόσο, από όλα είναι ότι επηρεάζουν ανάλογα τη βιοχημεία μας. Η αρνητική σκέψη δημιουργεί άγχος. Το άγχος είναι μια ορμόνη στο σώμα μας (κορτιζόλη), η οποία όταν βρίσκεται συνεχώς στα ύψη επηρεάζει σημαντικά το “βιοχημικό μας εργοστάσιο” και το απορρυθμίζει σε βάθος χρόνου. Και κάπως, έτσι ξεκινούν να εμφανίζονται τα ψυχοσωματικά μας συμπτώματα και δυστυχώς όχι μόνο...!

Όσο κι αν προκύπτουν αυτόματα οι αρνητικές σκέψεις, οφείλουμε να τις αμφισβητούμε συνεχώς. Ένας εσωτερικός αντίλογος είναι το απαραίτητο γνωσιακό εργαλείο για να αντιστεκόμαστε σε αυτές και να τις επαναξιολογούμε. Χωρίς κριτική σκέψη, θα δεχόμαστε όλα όσα μας λένε οι συναισθηματικές μας σκέψεις. Η εκπαίδευση του νου να παρατηρεί τις ίδιες του τις σκέψεις και να αντιδρά σε αυτές πρέπει να είναι μέρος της ωρίμανσης και της αυτογνωσίας μας.

Ο άνθρωπος θα πρέπει να μάθει να ελέγχει τις σκέψεις του και όχι το αντίστροφο. Όταν θα φτάσουμε σε ένα τέτοιο επίπεδο, θα καταφέρουμε να μην είμαστε έρμαια των συναισθηματικών μας σκέψεων και των περιοριστικών μας πεποιθήσεων. Μόνο έτσι θα μπορέσει ο άνθρωπος να βρει την εσωτερική του ισορροπία, τη γαλήνη και την αυτοπραγμάτωσή του.